Strongdin í gerandisdegunum og happing

Strongdin í gerandisdegunum og happing á skúlum og arbeiðsplássum

Hevur tú nógv at gera? Ella ert tú stressaður? Hugtakið strongd verður brúkt ógvuliga breitt í gerandislívinum. Og merkir alt, frá at hava nógv at gera til fysiskt og sálarligt samanbrot. Men nær er strongd skaðilig?
 

Strongd kann vera bæði gagnilig og skaðilig. Ofta verður strongd blandað saman við at hava nógv at gera ella sjúku. Men strongd er ikki nøkur sjúka. Men ert tú strongdur í longri tíð, kanst tú gerast sjúkur.

Strongd, tá ið okkurt pressar á, ið tú skalt gera yvir styttri tíð, er vanlig strongd, tað er reaktiónin hjá kroppinum uppá avbjóðingar, hetta er ikki skaðiligt.

Meðan strongd yvir longri tíð, har kroppur og sinni ikki kemur fyri seg, kann verða skaðiligt fyri heilsuna og kann føra til bæði somatiskar og psykiskar sjúkur.

Um næmingarnir í skúlunum eisini kunnu kenna seg strongdar?

Tá ið vit vita frá kanningum, at 16 % av øllum næmingum í føroyska fólkaskúlanum verða happaði, og vit sum heild einki skipað gera við tað. Og vit harumframt vita, at happing er tann “strongd”, ið fer eina ringast við menniskjanum, so ber sannførandi til at siga: Ja, øgiliga nógvir næmingar eru strongdir í fólkaskúlanum uttan at stórvegis verður gjørt við tað.

Seinastu kanningarnar í Danmark, frá 2012, av arbeiðsumhvørvinum og heilsuni vísa, at 12 % svara, at tey hava verið fyri happing á arbeiðsplássinum seinasta arbeiðsárið. Tað eru 29 %, ið svara, at tey hava verið vitni til happing á arbeiðsplássinum seinasta arbeiðsárið (Arbejdsmiljø og helbred i Danmark, NFA 2012).

Tað er sannlíkt, at talið í Føroyum er væl hægri, tí vit einki gera við tað.

Kanningarnar í skúlum okkara vísa, at talið av børnum, ið verða happaði er væl hægri enn í hinum Norðurlondum, ið hava skipaði átøk ímóti happing. Umleið 2001 varð ein kanning gjørd av happing í Føroyum, hetta var ikki ein vísindaliga valid kanning, men hóast tað, rættiliga álítandi, tá lá happitíttleikin í skúlum okkara millum 25 og 30 % t.e. at hon er lækkað  til 16 % eftir sjey árum, hóast vit stórt sæð einki – skipað - hava gjørt við tað hetta tíðarbil, tað ið hevur verið orsøkin er, at vita hava sett orð á trupulleikan.

Við donsku tølunum sum grundarlagi, eigur talið fyri happing á arbeiðsplássunum í Føroyum at liggja millum 20 og 25 %, og tey, ið hava verið vitni til happing eiga at liggja onkustaðni um 45 %.

Tað er ræðandi, tá ið hugsað verður um,  at happing kann oyðileggja lívið hjá einum menniskja fullkomiliga.

”Sínámillum virðing millum starvsfelagar á øllum  støði á arbeiðsplássinum, er eitt av týdningarmiklastu eyðkennunum fyri eina vælevirkandi organisatión. Tí kann happing á arbeiðsplássinum ikki góðtakast.”

        Europeiska rammuavtalan um happing og harðskap á arbeiðsplássinum  2007

Happing á arbeiðsplássinum

Eg havi verið á einum stórum almennum arbeiðsplássi og tosað við tey um psykososialt arbeiðsumhvørvi, trivnað, strongd og happing.

 

Eg eri mest vanur við at gera slíkt í undirvísingarumhvørvinum og millum pedagogar og lærarar. Eitt sindur av muni var, hóast tað er ringt at seta orð á tað, tað er okkurt við hugalagnum.

Nú aftaná fór eg at hugsa um, hví eg varð biðin? Um tað var tí at eg havi skil fyri tí ? (Tað havi eg faktiskt) Ella tí eg havi egnar royndir frá einum út av lagi vánaligum psykososialum arbeiðsumhvørvi á Føroya Læraraskúla (Námsvísindadeildin á Fróðskaparsetri Føroya).

Saman við eini ekstremt vánaligari leiðslu hevði hetta umhvørvið í kjalarvørrinum á sær umfatandi happing, við stórari undirtøku millum starvsfólkið, og við rektarunum báðum í fremstu røð.

Hetta var eitt klassiskt dømi um nýggjari fatanirnar av happing, at happing er úttrykk fyri sosialum ótta.

Verður einki gjørt við psykososiala umhvørvið, so heldur happingin bara áfram. Og tað tykist, sum um, tað er tað, ið er hent á Námsvísindadeildini á Fróðskaparsetur Føroya.

Eg fari at siga við skúlachefinum í Aabenraa Kommunu, Bjarne Christensen:

 ”TRYGHED SKABES, NÅR DET USAGTE BLIVER SAGT OG HØRT.”

Ella hetta frálíka orðafellið á føroyskum:

 

“GEV TRØLLINUM NAVN, OG TAÐ VERÐUR TIL STEIN.”

Sum tað er gevandi

Sum tað er gevandi. Eg havi beint nú verið saman við einum bólki av gentum úr einum 9. flokki í Kommunuskúlanum, ið arbeiðir við einum prosjekti um happing. Hvørja ferð eg eri saman við okkara ungdómi, so gerist eg so glaður, ja, dagurin er bjargaður. Tey eru so skilagóð, verðinsklók, løtt og fitt at vera saman við. Ein ungdómur, ið bæði hevur frægd við sær og vísir dýpi - klók og vitandi. Tað, sum kann gera meg tristan, er at vit kanska  skjótt skulu siga farvæl við tey, tí vit ikki hava pláss fyri teimum í okkara landi: Her á landi verður gjørt meira fyri makrelbarónarnar enn okkara ungdóm. Tað má vera eitt ríkt samfelag, ið hevur ráð til at sleppa slíkum dýrgripi."

Psykiskur harðskapur

Nú, tá ið so nógv verður focuserað uppá fysiskan harðskap og ikki minni seksuellan ágang á børn, er kanska vert at minna á at tað finnast eisini onnur sløg av harðskapi, ið eru minst líka so álvarsligir, m.a. psykologiskur harðskapur, ið ikki verður nógv viðgjørdur, heldur verður hann tabuseraður, sum hoyrandi heima í privatsferini. Men ger tað nú tað?

 

Når de voksne slår med ord

Nogle børn bliver udsat for mobning, ydmygelser og trusler fra deres egne forældre. Det kaldes psykologisk mishandling, og forskningen viser at det har lige så vidtrækkende konsekvenser for barnet som fysisk vold

Alle, der har børn, ved, at man undertiden kan blive magtesløs og sige ting til sit barn, som man senere fortryder. Det er ikke psykologisk mishandling særligt ikke, hvis man husker at tale ud om tingene, når gemytterne er faldet til ro. Psykologisk mishandling kan defineres som et systematisk kommunikationsmønster, hvor forældre gentagne gange siger eller signalerer til deres barn, at det er uønsket, uelskeligt og til besvær.

Det kan for eksempel være, at forældrene ydmyger barnet offentligt, eller konsekvent fortæller det, at det er dum, doven og uduelig. Eller at de straffer barnet med tavshed, hvis det har gjort noget galt, ikke trøster, hvis barnet bliver ked af det, eller reelt mobber og verbalt terroriserer barnet på forskellig vis. I de grelle tilfælde sætter forældrene for eksempel med vilje barnet i en situation, hvor det kan komme til skade, efterlader det alene, før det kan tage vare på sig selv, eller truer barnet med at blive smidt ud hjemmefra, slået eller sågar slået ihjel.

På tværs af sociale skel

Ny forskning, bl.a. her fra SFI, tyder på, at den form for overgreb på børn sker alt, alt for ofte i de danske hjem. Og at der er tale om et overgreb, er der ingen tvivl om. Desværre er den måde, vi taler til vores børn på, omgærdet af den samme berøringsangst, som for et par generationer siden herskede omkring den måde, vi behandlede dem fysisk: En fast opdragelse eller et hidsigt temperament er familiens egen sag, og ingen skal blande sig i, hvor meget man skælder sit barn ud. Men fra forskningen ved vi, at den verbale lussing kan være lige så ødelæggende for et barns udvikling som den fysiske.

For nylig spurgte vi her på SFI knap 3.000 unge mennesker på 25 år, om de havde oplevet nogle af de her konkrete eksempler på mobning en eller flere gange. Det svarede over hver femte af dem ja til. Det er formodentlig langt fra dem alle, der har oplevet egentlige, systematiske overgreb fra deres forældre men 23 % i en gruppe af repræsentativt udvalgte unge danskere er stadig et foruroligende højt tal. Det tyder på, at psykologisk mishandling ikke kun forekommer i socialt belastede familier som del af generel vanrøgt, men at der også i ellers velfungerende familier er forældre, der lejlighedsvis overskrider deres børns grænser ved at mobbe og ydmyge dem i en sådan grad, at de kan huske det når de bliver interviewet som 25-årige.

Dårligt selvværd

Det høje tal fortæller os også noget andet, nemlig at børn husker disse oplevelser og kan genkalde sig dem mange år senere, når de er blevet voksne. Det er ikke mærkeligt, for forskningen viser, at psykologisk mishandling har en dyb, skadelig virkning for barnet, også på langt sigt. Et barn, der får at vide, at det er uønsket og uelsket, har meget svært ved at danne et positivt selvbillede og dermed blive et menneske med normalt selvværd. Vores undersøgelse viste også en voldsom overforekomst af lavt selvværd, selvmordstanker og selvmordsforsøg hos børn, der havde været udsat for psykologisk mishandling selv når vi sammenlignede med børn, der har været udsat for andre alvorlige livsbegivenheder.

Undertiden havde de sågar tegn på posttraumatisk stresssyndrom; en lidelse, man ellers forbinder med krig, overfald og fysisk mishandling. Det kan give sig udslag i, at børnene har mareridt, er konstant opskræmte og i alarmberedskab, eller at de forsøger at undgå ting og steder, der kan minde dem om de ubehagelige oplevelser.
I nogle familier er den psykologiske mishandling kun en del af historien her krænkes barnets grænser også fysisk i form af vold eller vanrøgt, eller i sjældnere tilfælde seksuelt i form af misbrug og incest. Psykologisk mishandling optræder ofte sammen med andre former for børnemishandling, og at børn i sådanne familier får store ar på sjælen er ikke overraskende.

Men meget tyder altså på, at netop den psykologiske mishandling spiller en afgørende rolle i børnenes liv, også når de bliver voksne og selv skal danne familie. Psykologisk mishandling udgør så at sige krumtappen i den skade, der bliver forvoldt og den gør også skade i familier, hvor ingen i øvrigt kunne drømme om at løfte en hånd mod barnet.

Mogens Nygaard Christoffersen er seniorforsker ved Det Nationale Forskningscenter for Velfærd, SFI

"Veikir næmingar"

Útvarpið hevur í kvøld sjabbað um, at serststakliga “veikir” næmingar fara at  fáa gagn av nýggja interaktiva undirvísingartilfarinum hjá Námi.

Nú veit eg ikki, hvør hevur smíðað hasi tíðindini; men tað, sum fall mær fyri bróstið, var hetta brúkið av niðrandi orðinum um summi børn: “veikir næmingar”.

Hvat er ein “veikur næmingur”? Summi teirra eru stór sum fjøll, meðan onnur eru meira klantraslig, akkurát sum øll onnur børn. Og tað eru hesir “veiku næmingarnir” eisini, teir eru heilt vanlig børn, ið kanska hava ein læritrupulleika, tað kann vera alment ella í onkrari serstakari lærugrein. Tey kunnu eisini vera góð til okkurt, men minni góð til okkurt annað. Men “veikir”? Hví henda stigmatiseringin?

Verða slík orð brúkt ofta nokk, ja, so hendir tað, at hesi børn fara at trúgva tí sjálvi, at tey eru veik – og hvat hendir, tey gerast veik. Orð skapa veruleika. Og hvat er tað annars at vera veikur? Veikur í hvørjum? Í sosialum førleikum? At hava trupulleikar við læringini? At hava truppulleikar av sínum atburði? Men hetta hevur ikki nakað við tað at vera veikur at gera, men eru spesifikkir trupulleikar, ið skúlin hevur skyldu til at loysa.

Hvat høvdu lærarnir sagt, um høvuðstíðindini í útvarpinum vóru, at Nám nú gevur út undirvísingartilfar at hjálpa  “veikum lærarunum” at skipa undirvísingina betri.

Ha! Tað kann mann ikki? Nei! Mann kann ikki. Men hví skulu børnini so stigmatiserast á henda hátt?

Eg var ikki nakað flogvit í rokning, tá ið eg gekk í fólkaskúla, var eg so “veikur”? Eg havi hóast alt tikið eina hægri útbúgving, sjálvt um eg kanska var “veikur” í onkrum, men undirvísingin, eg fekk, var nú heldur ikki nakað at reypa av.

Hesi børn, ið verða umtalaði sum veik, kunnu hava trupulleikar við læringini, men tað kann eisini verða, at læriumhvørvið ikki er nøktandi, men tað er hvør sítt. Og veik eru tey so slett ikki!