Læring fyri lívið

Nei, tað er ikki nøkur andsøgn ímillum at mennast og læra alt lívið, og  at sleppa at vera barn.

Problemið hjá okkum vaksnu er kanska meira, at vit missa tað spælandi barnið í okkum -  homo ludiens – avbjóðingin er, hvussu vit varðveita hugin at læra alt lívið og hvussu vit forða fyri, at alt endar í turrgeldari formalismu, við próvtøkum, testum, uttanhýsis evaluering o.s.fr.

At kravið til læring kemur uttanífrá og ikki innanífrá. Gamalt er, at hugurin drívur verkið.

Eina menning, ið leggur dent á, at vit øll eru so ymisk, og at vit eisini læra uppá ymiskan máta.

Hetta tykist ein kjarnin í øllum kjakinum: mótsetningurin millum læring og undirvísing. Vanliga definitiónin er, at undirvísing er skipað læring, meðan læring er tað sum fer fram allatíðini, eisini uttan fyri skipaða undirvísing.

Eri greiður yvir at eg seti tað eitt sindur fýrakantað upp, men tað er ikki heilt skeivt, at skúlin er eyðkendur av skipaðari undirvísing, meðan dagstovnaøkið er meira upptikið av læring. Prinsippiella ósemjan verður,  fyri ein part, hvussu eitt lærandi umhvørvi verður skipað, nær vit fara undir formaliseraða undirvísing – og hvat formaliserað undirvísing er. Hvat og hvussu verður lært um onnur tiltøk, enn skipaða fakliga læring, men ikki minst at skapa tey optimalu vilkorini fyri læring, soleiðis, at hugurin at læra verður hildin við líka restina av lívinum.

 

Tað er lítið at ivast í, at tey 6 til 7 ára ára gomlu eru komin onkunstaðni á lívsleið teirra, at okkurt meira skal henda enn vanligu dagstovnatilboðini,tað er væl kjarnin í øllum kjakinum. Men tað, sum so er tann stóri spuringurin er, um skúlin, soleiðis, sum hann er skipaður í løtuni, er tað besta tilboðið til tey, tí eiga vit at nýhugsa bæði økini.

Ein skúli til framtíðina og ikki til fortíðina

Eftir míni bestu sannføring, so er tað hetta kjakið, ið vit mugu taka um, hvat tað er fyri ein fólkaskúli, ið vit vilja hava. Hvørji menniskju vit danna, hvussu vit skipa ein skúla, ið tekur sær av øllum lívsaspektum: læring, vitan, trivna, innovatión og nýhugsan. Ein skúla til framtíðina, og ikki ein skúla, ið er ein leivd frá eini farnari tíð. Áðrenn vit hava gjørt tað, kunnu vit eins væl steðga kjakinum um, nær børnin skulu í skúla, og umskipa kjakið um forskúlar ella ikki, til eitt kjak um, hvar børnini millum 6 og 7 ár hoyra heima í einum nýghugsaðum skúla.

Folkeskolen er en maskinfabrik

Folkeskolens bygninger, struktur, timeopdeling og lokaler er stadig at sammenligne med en produktionsfabrik, hvor vi skal have ét bestemt produkt ud i den anden ende. Men hvis skolen skal forberede eleverne på fremtidens samfund, må vi gentænke skolen fra bunden frem for mere af det samme. Her er nogle bud på hvordan

Jens Berthelsen

17. marts 2013

Debatten om folkeskolen bølger frem og tilbage med mere tidssvarende ideer til nyt indhold, udvidet skolegang og positive intentioner om børnenes trivsel i ’fremtidens folkeskole for alle’. Men man har undgået at forholde sig til, at folkeskolen ikke kan ændres grundlæggende, hvis ikke strukturen – skolens formelle opbygning – ændres.

Den danske folkeskole er opbygget som en ’maskinfabrik’, der oprindelig har den militære kamporganisation – styring, lydighed, ensartethed, kontrol – som forbillede. Folkeskolen er opbygget hierarkisk og har samme kendetegn som en produktionsvirksomhed: Skolen er isoleret fra det omliggende samfund, børnene kan ikke bevæge sig ud og ind, og der er fast arbejdstid (alm. 8-14). Skoledagen er opdelt i lektioner. Timerne er opdelt i fag. Der er en lærer til hver af klassens timer. Børnene er aldersopdelt i klasser. Styringen sker ovenfra gennem fagbeskrivelser og instruktioner, og børnenes og klassens standpunkt kontrolleres – f.eks. med tests.

Hvad skal vi kunne?

I 1938 fik vi ’verdens mest demokratiske skolelov’, hvor alle børn skulle behandles ens – uanset køn, race, økonomi og familiemæssig baggrund. Den førte blandt andet til, at vi var et af de første lande, der afskaffede fysisk afstraffelse som læringsmotivation og gradvist indførte metoder til at motivere børnene til faglig indlæring, og ensartethedstænkningen passede fint til ’maskinfabrik-modellen’.

Efterfølgende er det gennemgående lykkedes at udvikle folkeskolen i takt med samfundsudviklingen. Men den hastige globalisering af erhvervslivet gør det stadig mere klart, at vores nuværende skolesystem ikke kan udvikle ’fremtidens danskere’ til at kunne konkurrere på verdensplan mod kæmpe kapitalkoncentrationer og ubegrænsede mængder arbejdskraft.

Derfor er det ikke nok med justeringer af den nuværende skole. Vi bliver nødt til at forholde os til, hvordan verden kan se ud, når de børn, som nu starter i folkeskolen, kommer ud på arbejdsmarkedet om cirka 20 år. Hvad har danskerne om 20-40 år brug for af evner, som kan tilgodese samfunds- og erhvervsudvikling?

Som mennesker skal vi i fremtiden kunne rumme kompleksitet og gennemskue ensidighed. Målet er overskudsmennesker, der søger udfordringer, søger det ukendte og skaffer sig social overskuelighed. Vi skal lære det i skolen, som maskiner og kinesere ikke kan.

Som en innovationsafdeling

Men hvad er det, vi er særligt gode til, som ligger i vores kultur og samfundsform? Det er nok innovation og nytænkning. Vi kommer måske til at leve af at udvikle nye ideer og tage patenter på dem.

Skolens fremtidsmål er, med baggrund i vores særlige kultur, at udvikle mennesker, der vil kunne leve, producere og udvikle sig i en uoverskuelig verden. Det vil sige kunne rumme kompleksitet og gennemskue ensidighed, søge det ukendtes udfordringer og dilemmaer og turde begå fejl. For det er ikke ved at få serveret løsninger, men ved at blive stillet over for uløselige situationer – dilemmaer – at man udvikler originalitet og overskrider grænser.

Skolen bliver tvunget til at udnytte den enorme variation i børnenes arvemasse og miljøbaggrund. Vi har ikke råd til at lade talentmasse gå til spilde som i dag, hvor undervisningen ikke er rettet mod det enkelte barns ejendommeligheder og særheder. Børnene skal ikke bare vide mere, de skal blive klogere – det er et niveau over. Mange af skolens holdninger er ændret, men lærerens grundfunktion er den samme, og skolens opbygning som maskinfabrik er kun svagt modereret. Skolen skal ikke være en produktionsafdeling med ensartet output, men i stedet være som en erhvervsvirksomheds dynamiske innovationsafdeling. Vi kommer til at slippe tryghedsgarantien og sluge store kameler, hvis vi skal på forkant med den globale udvikling.

Bud på en ny skole

Her er nogle kendte og ukendte bud på, hvordan skolen kan skabe kreative, selvstændige, aktive, innovative børn, der kan samarbejde i en fleksibel skole i stadig forandring:

Læreren skal ’ned fra katederet’ og slippe rollen som ’den fortællende lærer, der fylder sin viden over i de lyttende elever’. Læreren skal ikke undervise, men overvise, dvs. arrangere situationer hvor børnene lærer ud fra hver deres forudsætninger i stedet for, som det sker mange steder, at læreren må lægge niveauet lidt under midten af klassen, og kun få får udbytte af vidensformidlingen. Undervisning skal ikke mere være lærerformidlet, men lærerarrangeret i lærerteam, ligesom lærerne skal bruges som coaches.

Skolen kommer mere til at ligne arbejdende værksteder med forskellige arbejdslokaler, forsøgsrum, faglokaler, gruppe- og projektrum samt individuelle arbejdspladser, som kan minde om kontorlandskaber. Klasselokaler er der ikke brug for.

Der skal ikke mere være aldersopdelte klasser, hvor alle uanset evner, interesser og udvikling lærer det samme. I stedet kan der være en tredeling efter alder: i små, mellemstore og store børn, så man i grupper på måske 50-100 børn får lejlighed til at organisere forskellige læringsaktiviteter. Ud fra storgruppen kan så dannes arbejdsgrupper, som i størrelser og varighed afhænger af opgaven, evner og interesse. Det giver det enkelte barn mulighed for læring, som giver maksimal udfordring.

Viden skal læres i praktiske sammenhænge: F.eks. kan kemi, botanik, fysik og historie inddrages gennem ’spejderaktiviteter’ i naturen (fagspecifik indlæring hører hjemme ved højere uddannelser). Eksperimenteren, hvor facts, viden og handling kan være en betydningsfuld erkendelsesform hele skoleforløbet igennem.

Sport, motion og friluftsaktiviteter er vigtige for at kunne lære – ikke kun for de ikkeboglige elever. Hvis vi gør engelsk til skolesprog, vil vi få en stor fordel i forhold til lande, der blot taler ’basic-english’.

Der skal være plads til og udbytte for mange forskellige børn: Velbegavede og mindre begavede, drenge og piger, ærkedanske og etniske, børn fra ressourcestærke og fra ressourcesvage hjem, ordblinde og specialbegavede autister, stille og motoriske, sociale og asociale … Vi skal udnytte alle børnenes forskellige ressourcer.

Skolen skal udvikle børn med stærke personligheder – survivors og mønsterbrydere – der kan søge udfordringer og håndtere stress.

Lærergerningen skal fornys og gøres spændende og varieret. Seminarierne må igen gøres tiltrækkende. Pædagogik og psykologi, som næsten er forsvundet fra seminarierne til fordel for traditionel fagspecifik uddannelse, må atter ind. Seminarierne må slippe traditionerne og rettes mod fremtidens skoleformer. Lærerne skal uddannes til at udvikle spændende læringsarenaer og computerprogrammer og til at organisere målrettede aktiviteter samt til at være ledere, gruppekonsulenter og coach for børnene.

Riv væggene ned

Den første forudsætning for at skolen kan fungere på nye måder er, at klassevæggene rives ned, og at der bygges arbejdslokaler med forskellig funktion og størrelse. Det er faktisk sket flere steder i slutningen af 90’erne med stor succes på skolerne – og nogen modstand fra omgivelserne.

I Gentofte har kommunen ombygget alle folkeskoler. Der er ikke klasser, men en stor mængde arbejds- og faglokaler. Det meste af tiden arbejder børnene alene eller i grupper med aftalte opgaver. Skoleklokken ringer ikke mere, børn går ud og ind af skolen. Man har ikke kunnet undgå aldersopdelte klasser, men man har i stedet slået tre klasser sammen, så man blot har tre niveauer – det giver en vis fleksibilitet med hensyn til mere individuel udfordring af de enkelte børn. Jeg har oplevet en arbejdsom, engageret, faglig stemning i alle de åbne afdelinger, jeg har besøgt.

Når vi kommer i krise, er vi tilbøjelige til krampagtigt at holde fast i det, vi har – selv om det samtidig er den bedste situation at skabe ændringer i. Men det er lige nu, vi kan ændre folkeskolen, så den bliver en skole for fremtidens samfund.

 

Jens Berthelsen er lektor, ph.d. og cand.psych.

 

Ein tvørsøgn - ella eitt paradoks?

 

Hetta var av sonnum ein tvørsøgn, at Jóhan Dahl nú ætlar at skipa serligan stuðul til kreativar vinnugreinar. Nú er sjálvt orðið tvørsøgn eitt lítið kreativt paradoks. Orðið hevur sín uppruna í griskum: para = móti, við síðuna av + doksa= meining. Hvussu tað er blivið til eina tvøra meining, skulu gudarnir vita, men í øllum førum, so koma nógv viðurskifti uppá tvørs av fagra paradoksinum hjá Jóhan Dahl.

Tað tykist, sum hann, og landstýrið við, halda, at kreativitetur er sum manna, ið fellur til jarðar av himmiríki, ikki tykjast teir at halda, at neyðugt er at stiðja uppundir kreativar og listarligar tilgongdir fyri at stuðla kreativitetinum í at mennast. Sum dømi um fatan landsstýrisins á hesum øki, so kann vísast á skerda mentanarstuðulin, og at ítróttarfólk nú fara at fáa sersømdir fyri frívillugt arbeiði, meðan somu sersømdir ikki verða givnar fyri frívillugt mentanarligt arbeiði.

Men verri er forsømilsið av dagstovnaøki og skúlaskipan okkara. Man tað vera komið Jóhan Dahl og hansara samgongu til hugs, hví Norðurlond eru so frammaliga á kreativa økinum. Soleiðis, at Norðurlond í løtuni eru eitt trend í øllum heiminum? Kundi tað hugsast, at tað hevur nakað við dagstovnaøkið og skúlaskipanina at gera? Skipanir, ið leggja dent á at uppala sjálvstøðugt hugsandi, kreativ menniskju. Hvat  hendir so hjá okkum samstundis?

Tja, ein enskur professari, Anne Bamford, hevur skrivað eina frágreiðing um list í uppvøkstri og skúlagongd í Føroyum.  Har er ikki steinur omaná stein eftir, tá ið hon hevur lýst, hvussu, ið vit fara um handaligu kreativu lærugreinarnar í Føroyum, har eru ógvuliga fáir glottar at hóma.

Harðastur er dómurin yvir tey, ið undirvísa í hesum lærugreinum á Námsvísindadeildini á Fróðskaparsetri Føroya, hesi, ið skulu útbúgva bæði pedagogar og lærarar í hesum lærugreinum.

Samstundis er pedagog og læraraútbúgvingin – tykist mær – við at verða eyðkend av eini fantasileysari akademisering, ið leggur meira dent á form, heldur enn innihald.

Men nú er kreativitetur ikki nakað, ið bert hevur nakað við hendurnar at gera. Kreativiteturin er eisini til staðar í hugans heimi, at hugsa kreativt, og tað er nakað vit kunnu fremja aktivt t.d. at vit uppala sjálvstøðug, kritisk og kreativt hugsandi børn og ung? Gera vit so tað?

Ja, eg veit ikki, skúlin hevur skula spart nú, eg veit ikki hvussu leingi, kreativiteturin hjá børnunum verður tálmaður av trongum læriætlanum, sum føra til fak-fak hugsan, børnini  skulu til royndir í tíð og úrtíð, hetta hevur sum oftast við sær, at meira verður hugsað um at klára royndirnar, heldur enn at kreativu hugsanirnar í undirvísingini eru í miðdeplinum, skúlin verður á hendan hátt pensumstýrdur; meðan tað sjálvstøðuga, kritiska og kreativa verður fyri vanbýti.

Jú, men so mugu vit satsa uppá dagstovnaøkið! Men har tosar mann bara um at lækka skúlaaldurin, so formella undirvísingin – ið ikki hevur bestu umstøður fyri at vera kreativ – tekur enn fyrr við í barnsins lívi. Tey 5 til 7 ára gomlu skulu ”skúlafiserast”, samstundis við at tosað verður um trongar læriætlanir til henda bólk av børnum.

Av sonnum eitt paradoks fyri tað kreativa umhvørvið, ið Jóhan Dahl ætlar, at kreativa framtíðin skal spretta úr – ikki um at tala, at nógv av teimum mest kreativu ungu, í stórum tali, flýggja av landinum undan andaligu armóðini.

Skal alt ikki bara verða glámlýsi, so er alneyðugt at raðfesta barna og ungdómsøkið høgt – dagstovnar og skúlar – sum - í bestu norrønari siðvenju - leggja dent á tað heila barnið.

Dagstovnar og skúlar, ið raðfesta bæði sosialan førleika, intelektuellan førleika og kreativan førleika eins høgt. Samstundis, sum satsað verður uppá eina dygdargóða útbúgving av pedagogum og lærarum, ið leggur dent á eina samhugsan av akademiskum førleikum og praksisførleikum, í teimum fakøkjum útbúgvið verður til – og ikki bara innantómt akdademiskt snakk – eina útbúgvingin, ið leggur dent á relatiónsførleikar, tað er jú tað, ið komandi pedagogarnir og lærarnir hava sum høvuðsamboð í framtíðar virki teirra, samstundis við at intelektuellu førleikarnir verða styrktir og kreativ tilvitska er á øllum økjum.

At trúgva, sum landsstýrið tykist at halda, at hetta bara kemur sum manna av himli - sum skrivað stendur í Aðru Mósebók kap. 16 - er ikki hent síðani ísralittar fóru úr Egyptalandi.

Vit kunnu bara stóla uppá okkara egnu skilagóðu avgerðir; alt annað er at blása torvmold í eyguni á fólki, og lata alt fara í makrel.

Um at vita og ikki gita

Nú er tað so, at øll framkomin lond, ið vit samanbera okkum við, hava framkomna  gransking av skúlaverki og dagstovnaøki teirra. Javnan verða gjørdar eftirmetingar og korrigeringar og nýggjar raðfestingar.

Einki av hesum hava vit, tí hava vit ikki nakað haldgott metingargrundarlag fyri nøkrum, hvørki dagstovnum, forskúlum ella skúlum.

Allar okkara metingar eru grundaðar á stórt sæð persónligan yvirbevísing, støðutakan og meting.

Tað er í fínasta lagið at siga, at mítt barn treivst á dagstovni, forskúla ella í skúla ella tað øvugta, tað eru privatar sannføringar og royndir. Men tað sigur einki um dygdina í nøkrum sum helst, tað verði seg dagstovni, forskúla ella skúla, tað hava vit ikki heimligar metingar at byggja okkara grundgevingar á.

Tí eru vit noydd til at hyggja eftir útlendskari gransking, tí vit hava onga. Tað er púra rætt, at Jógvan Philbrow mest brúkar angelsaksiska gransking, frá einum skúlaverki, ið ikki líkist okkara. Men hann vísir eisini á eina haldgóða finska keldu, og Finnland er jú fyrimyndin hjá øllum Norðurlondum. Samstundis vísir hann á ein estimeraðan danskan barnagranskara, Erik Sigsgaard.

Men annars stuðlar samasvarandi gransking í Norðurlondum væl uppundir teir granskarar, ið Jógvan vísir til.

Ynskiligt hevði verið, at kunnað bygt á heimliga gransking. Men hana hava vit ikki, tí kunnu fólk við serkunnleika innan økið, bara meta um, nær útlendsk gransking allarhelst eisini sigur nakað um okkara heimligu viðurskifti.

Har vita vit alt ov lítið enn, um okkara heimligu forskúlar, til at kunna siga nakað við vissu um teir. Teir hava verið til í so stutt tíðarbil, at lítið og einki kann sigast um teir enn, tíansheldur grunda yvirskipaðar avgerðir á akkurát hesar avmarkaðu royndir, ið heldur ikki eru vísindaliga eftirmettar.

Virðing fyri øðrum fakbólkum - takk

Eitt lítið sindur av virðing fyri øðrum fakbólkum - takk

 

Eg lesi á Vágportalinum eina viðmerking til tað kjak, ið er um forskúlar ella ikki. Eg fari at siga beinavegin, at beint nú havi eg lítlan og ongan hug at luttaka í hesum kjakinum. Eg havi eisini lisið innleggið hjá borgarstjóranum í Lorvík, og mær tykist at kjakið longu er farið av sporinum. Tað er blivið eitt kjak um persónar og um at krita banan av. Hatta er so lítið konstruktivt, at hatta tími eg bart út sagt ikki, sjálvt um eg havi eina meining um tað.

Men tað er eitt, ið fall mær fyri bróstið, tá ið eg las viðmerkingina hjá tí eina kjakaranum á Vágaportalinum, tað er tá ið hon refererar til dygdirna í finsku skúlaskipanini, og hví hon er so dygdargóð:

“Finnar høvdu upparbeitt eina skipan við føstum mannagongdum fyri at avlevera skúlating, teir høvdu lektiukaféir til næmingar, ið ikki megnaðu at gera tær sjálvir, og góvu afturmeldingar viðvíkjandi skúlatingunum.

• útbúgvingin hjá lærarunum var á kandidatstøði
• skúlin megnaði at inkludera næmingar við serligum tørvi
• mann hevði útbúnar undirvísingarassistentar tvs. hjálparfólk at ganga læraranum til handa í tímunum – og her síggi eg avgjørt eina uppgávu hjá námsfrøðingum
• lærarar, ið vóru farnir frá vegna aldur, undirvístu ókeypis
• skúlin fekk stóran uppbakning frá foreldrum
• tilfarið var gjøgnumhugsað og gott
• tey foreldur, ið ikki sjálv megnaðu at hjálpa børnunum, fingu hjálp til tað
• áhugin hjá næmingunum var stórur.

So har eru nógv ting, ið gera seg galdandi tí viðvíkjandi.”

Allarhelst er hatta ikki ósatt, men tað eru onnur grundleggjandi viðurskifti, ið liggja aftanfyri skúlaverkið í Finnlandi, ein holostisk mannafatan, og ikki ein slíkur fasitlisti, ið her verður presenteraður, sí: Pasi Sahlberg: “Finnish Lessons - What can the world learn from educational change in Finland?

Men tað, ið veruliga fall mær fyri bróstið er hesin setningurin:

“mann hevði útbúnar undirvísingarassistentar tvs. hjálparfólk at ganga læraranum til handa í tímunum – og her síggi eg avgjørt eina uppgávu hjá námsfrøðingum”

Hetta er ein ótrúlig undirmeting av fakligheitini hjá einum øðrum starvsbólki, ið her verður orðaður, at síggja tey, sum eitt slag av:” hjálparfólk at ganga læraranum til handa í tímunum”.

Eg havi beint nú fyri Pedagogfelagið gjørt ein pedagogiskan profil/vangamynd fyri alt pedagogfakliga økið í Føroyum, og tað má eg siga, at ikki havi eg lýst pedagogfakið, sum eitt hjálparfak til nakað sum helst.

Tað er nakað, ið eitur tvørfakligheit, tað er tá ið tveir ella fleiri fakbólkar fara inn í eitt samstarv við hvønn annan, grundað á virðingina fyri fakligheitini hjá hvørjum øðrum, hetta, sum skrivað verður omanfyri, er ein niðurgerð av einum øðrum fakbólki og ikki upplegg til samstarv.

Nú havi eg verið nógv uppií norrønum samstarvi um lærara og pedagogútbúgvingarnar, og mær vitandi hevur Finnland eina sjálvstøðuga pedagogútbúgving, hesi eru ikki hjálparfólk nakra staðni.

Í Finnlandi er tað soleiðis, at ein serstøk skipan er fyri tey 6 til 7 ára gomlu, áðrenn tey fara í skúla; men hetta er ein partur av dagstovnaøkinum, og eru tað pedagogar, ið taka sær av yvirgongdini millum stovn og skúla – hóast tað eisini kann koma fyri, at útbúnir lærarar arbeiða har. Annars er tað eisini eitt eyðkenni fyri Finnland, at eingi óútbúgvin starvsfólk eru á dagstovnunum, sjálvt um ikki øll hava eina hægri pedagogiska útbúgving, sum pedagogarnir í Finnlandi.

Tað er púra rætt at læraraassistentar eru í fleiri skúlaskipanum, sum oftast er hetta tí, at undirvísingin í flokkum við børnum við serligum tørvi oftani er eitt ógvuliga tungt hoyggj at draga. Men hesir assistentar eru antin útbúnir til tað , koma frá ymiskum hjálparfólkabólkum ella tey eru fólk, ið enn ikki eru liðugt útbúgvin innan økið. Í Finnlandi er tað eitt heilt nýtt starvsheiti.