AT SNAKKA DEMOKRATI

Fólkaræði er ikki ein máti at snakka, men ein máti at liva. Vit hava so ómetaliga nógv her á landi, ið snakka fólkaræði, men handla einaræðisligt. Ikki minst millum almennar leiðarar, ábyrgdarpersónar og eygnatænarar teirra er hetta stóri trupulleikin. Eitt eru politikarnir, teir kunnu veljast til og frá, verri er við teimum, ið sita alla staðni í umsiting og á stovnum okkara, ið snakka demokrati, men handla akkurát øvugt.

Tann svartaspillan gjøgnumsúrgar alt okkara samfelag: umsiting, stovnar og skúla. Fyrrenn vit eisini standa á Vaglinum og siga: “ at tað vilja vit ikki meira!” So koma vit ikki víðari. Demokrati er ikki ein abstraktión, men handling í gerandisdegnum – hjá okkum øllum. Demokrati er at vera.

SJÁLDAN KEMUR DÚVUUNGI ÚR RAVNSEGGI

Tað eru summir dagar í vikuni, ið gerast øðrvísi, ein slíkan havi eg havt í dag. Og fari eg at siga: “Mangt skal ein hoyra, áðrenn av dettur oyrað.”  Hví eg taki so til? Jú, knassarnir báðir Jóan Pauli Joensen, professari, fyrrverandi rektari á Fróðskaparsetri Føroya og formaður í stýriskipanarnevndini og Hans Trygvi Teirin, løgfrøðingur, ið javnan førir seg fram í miðlunum, sum rættvísisapostul, eru farnir at tosa um fólkaræði.

 

 

Jóan Pauli Joensen sigur á Vágaportalinum:”Hvussu skulu vit líta á eina Rættarnevnd, sum ivast í, hvar rættur er?... Hvar er ábyrgdin og hvar er álitið?” Meðan Hans Trygvi Teirin sigur á einum fundi í Eldramálið í Miðvági í gjárkvøldið: “ Øll hava rætt at siga sína hugsan, men tað skal sjálvandi vera undir ábyrgd... Vit hava eina mentan, har vit ikki tora at siga okkara meining á røttum staði.” Eg meini so við! Sjálvur havi eg upplivað eitt sindur sermerktu tolkingina  av fólkaræðinum hjá hesum báðum stavnunum, og tá sigi eg tað pent. So tað einasta eg havi hug at siga er:”Nógv fyri at hoyra lús hosta og loppu goyggja.”

Í ÓÐUM VERKI

 

 

 

Tá ið eg upprunaliga skrivaði hesa grein, var kunngerðin um forskúlar ikki sett í gildi, men sama dag, sum seinni partur av greinini varð prentaður í Sosialinum, fríggjadagin 16. august, varð kunngerðin lýst á Kunngerðarportalinum. Tað var mín vón, tá ið eg skrivaði greinina – akkurát, sum so nógv onnur frammanundan mær hava roynt – at fáa Mentamálaráðið at hugsa seg um, og fara í dialog við øll fakfólk á økinum um tilboðið til tey 6 til 7 ára gomlu. Tað er so ikki eydnast. Mentamálaráðið hevur ikki lurtað, og hevur av sínum eintingum bara sett hesa forskúlakunngerð í verk - við so gott sum ongum grundarlagi og við ongari fakligari grundgeving. 

Tað ger so ikki greinina minni aktuella – heldur tvørturímóti – tí at fakligu argumentini bara eru ein eyka undirstriking av, hvat er farið fram, og hvussu vónleyst tað kann vera at argumentera fakligt við hægstu myndugleikar okkara. Men slíkt afturstig sum hetta skal kortini ikki halda okkum aftur í at brúka orðsins makt. 

Tí, sum kvøðið verður: 

Og de dansed dem på slottet ind

- slottet det er vundet;

med dragne sværd under skarlagensskind.

For Erik konge hin unge;

med dem så vare de,

for hannem så dansed de.

 

 

 

Leið meg út á villar víddir, har lívið leika skal

Ein forskúlakunngerð og ein forskúlaroynd

Sjódregil fyri landi stendur,

man til bøndur tala:

"Tungligt er, tá undangongan

endar aftur á hala."

Grái táttur ella bóndatátturin, 1938 

 

Seinastu 20 – 30 árini er stovnsliggeranin av barndóminum í Føroyum vaksin við risafetum. Hetta hevur eisini havt við sær, at børnini í mestan mun sita inni og læra. Tað eyðkennir menningina og læringina hjá teimum. Ístaðin fyri at læra av lívinum, læra tey um lívið. Men tað at læra um gerst ofta øgiliga skjótt minni hugaligt og stuttligt hjá børnunum, soleiðis, at læringin verður merkt av tvingslig og er ónattúrlig, samanborið við at læra av.

ÁBYRGDARLOYSI SETT Í SYSTEM

Tann 16. august hevur landstýrismaðurin í Mentamálum, Bjørn Kalsø, sett í gildi: “Kunngerð um skipan og læring í forskúla.” Henda kunngerð hevur, síðani hon fyrstu ferð kom í ljósmála í november 2010, fingið eina óvanliga kaldiga móttøku, og hevur verið skrivað upp í fleiri leypar um, hví hon ikki eigur at verða sett í gildi.

Tá ið løgmaður bæði sigur satt og ósatt viðvíkjandi útbúgvingunum á Fróðskaparsetri Føroya

 

Í løgmansrøðu síni 2013 segði løgmaður: 

”Hægri útbúgving er ein grundleggjandi fyritreyt fyri búskapar- og fólkavøkstri. Fróðskaparsetrið mennist støðugt. Fleiri útbúgvingar verða bodnar út, og talið av umsóknum er í ár metstórt. Heili 378 umsóknir vóru til komandi lestrarár. Av teimumum eru 274 upptikin.”

Her er ein tvørsøgn, dagin eftir løgmansrøðuna gjørdist greitt, at sjáldan fyrr hava umsøkjaratølini til pedagogútbúgvingarnar í Danmark verið hægri. Samstundis setur føroyska útbúgvingin met við lágum umsøkjaratali – tað lægsta, síðani hon varð sett á stovn í 1986.