Ein tvørsøgn - ella eitt paradoks?

 

Hetta var av sonnum ein tvørsøgn, at Jóhan Dahl nú ætlar at skipa serligan stuðul til kreativar vinnugreinar. Nú er sjálvt orðið tvørsøgn eitt lítið kreativt paradoks. Orðið hevur sín uppruna í griskum: para = móti, við síðuna av + doksa= meining. Hvussu tað er blivið til eina tvøra meining, skulu gudarnir vita, men í øllum førum, so koma nógv viðurskifti uppá tvørs av fagra paradoksinum hjá Jóhan Dahl.

Tað tykist, sum hann, og landstýrið við, halda, at kreativitetur er sum manna, ið fellur til jarðar av himmiríki, ikki tykjast teir at halda, at neyðugt er at stiðja uppundir kreativar og listarligar tilgongdir fyri at stuðla kreativitetinum í at mennast. Sum dømi um fatan landsstýrisins á hesum øki, so kann vísast á skerda mentanarstuðulin, og at ítróttarfólk nú fara at fáa sersømdir fyri frívillugt arbeiði, meðan somu sersømdir ikki verða givnar fyri frívillugt mentanarligt arbeiði.

Men verri er forsømilsið av dagstovnaøki og skúlaskipan okkara. Man tað vera komið Jóhan Dahl og hansara samgongu til hugs, hví Norðurlond eru so frammaliga á kreativa økinum. Soleiðis, at Norðurlond í løtuni eru eitt trend í øllum heiminum? Kundi tað hugsast, at tað hevur nakað við dagstovnaøkið og skúlaskipanina at gera? Skipanir, ið leggja dent á at uppala sjálvstøðugt hugsandi, kreativ menniskju. Hvat  hendir so hjá okkum samstundis?

Tja, ein enskur professari, Anne Bamford, hevur skrivað eina frágreiðing um list í uppvøkstri og skúlagongd í Føroyum.  Har er ikki steinur omaná stein eftir, tá ið hon hevur lýst, hvussu, ið vit fara um handaligu kreativu lærugreinarnar í Føroyum, har eru ógvuliga fáir glottar at hóma.

Harðastur er dómurin yvir tey, ið undirvísa í hesum lærugreinum á Námsvísindadeildini á Fróðskaparsetri Føroya, hesi, ið skulu útbúgva bæði pedagogar og lærarar í hesum lærugreinum.

Samstundis er pedagog og læraraútbúgvingin – tykist mær – við at verða eyðkend av eini fantasileysari akademisering, ið leggur meira dent á form, heldur enn innihald.

Men nú er kreativitetur ikki nakað, ið bert hevur nakað við hendurnar at gera. Kreativiteturin er eisini til staðar í hugans heimi, at hugsa kreativt, og tað er nakað vit kunnu fremja aktivt t.d. at vit uppala sjálvstøðug, kritisk og kreativt hugsandi børn og ung? Gera vit so tað?

Ja, eg veit ikki, skúlin hevur skula spart nú, eg veit ikki hvussu leingi, kreativiteturin hjá børnunum verður tálmaður av trongum læriætlanum, sum føra til fak-fak hugsan, børnini  skulu til royndir í tíð og úrtíð, hetta hevur sum oftast við sær, at meira verður hugsað um at klára royndirnar, heldur enn at kreativu hugsanirnar í undirvísingini eru í miðdeplinum, skúlin verður á hendan hátt pensumstýrdur; meðan tað sjálvstøðuga, kritiska og kreativa verður fyri vanbýti.

Jú, men so mugu vit satsa uppá dagstovnaøkið! Men har tosar mann bara um at lækka skúlaaldurin, so formella undirvísingin – ið ikki hevur bestu umstøður fyri at vera kreativ – tekur enn fyrr við í barnsins lívi. Tey 5 til 7 ára gomlu skulu ”skúlafiserast”, samstundis við at tosað verður um trongar læriætlanir til henda bólk av børnum.

Av sonnum eitt paradoks fyri tað kreativa umhvørvið, ið Jóhan Dahl ætlar, at kreativa framtíðin skal spretta úr – ikki um at tala, at nógv av teimum mest kreativu ungu, í stórum tali, flýggja av landinum undan andaligu armóðini.

Skal alt ikki bara verða glámlýsi, so er alneyðugt at raðfesta barna og ungdómsøkið høgt – dagstovnar og skúlar – sum - í bestu norrønari siðvenju - leggja dent á tað heila barnið.

Dagstovnar og skúlar, ið raðfesta bæði sosialan førleika, intelektuellan førleika og kreativan førleika eins høgt. Samstundis, sum satsað verður uppá eina dygdargóða útbúgving av pedagogum og lærarum, ið leggur dent á eina samhugsan av akademiskum førleikum og praksisførleikum, í teimum fakøkjum útbúgvið verður til – og ikki bara innantómt akdademiskt snakk – eina útbúgvingin, ið leggur dent á relatiónsførleikar, tað er jú tað, ið komandi pedagogarnir og lærarnir hava sum høvuðsamboð í framtíðar virki teirra, samstundis við at intelektuellu førleikarnir verða styrktir og kreativ tilvitska er á øllum økjum.

At trúgva, sum landsstýrið tykist at halda, at hetta bara kemur sum manna av himli - sum skrivað stendur í Aðru Mósebók kap. 16 - er ikki hent síðani ísralittar fóru úr Egyptalandi.

Vit kunnu bara stóla uppá okkara egnu skilagóðu avgerðir; alt annað er at blása torvmold í eyguni á fólki, og lata alt fara í makrel.

Um at vita og ikki gita

Nú er tað so, at øll framkomin lond, ið vit samanbera okkum við, hava framkomna  gransking av skúlaverki og dagstovnaøki teirra. Javnan verða gjørdar eftirmetingar og korrigeringar og nýggjar raðfestingar.

Einki av hesum hava vit, tí hava vit ikki nakað haldgott metingargrundarlag fyri nøkrum, hvørki dagstovnum, forskúlum ella skúlum.

Allar okkara metingar eru grundaðar á stórt sæð persónligan yvirbevísing, støðutakan og meting.

Tað er í fínasta lagið at siga, at mítt barn treivst á dagstovni, forskúla ella í skúla ella tað øvugta, tað eru privatar sannføringar og royndir. Men tað sigur einki um dygdina í nøkrum sum helst, tað verði seg dagstovni, forskúla ella skúla, tað hava vit ikki heimligar metingar at byggja okkara grundgevingar á.

Tí eru vit noydd til at hyggja eftir útlendskari gransking, tí vit hava onga. Tað er púra rætt, at Jógvan Philbrow mest brúkar angelsaksiska gransking, frá einum skúlaverki, ið ikki líkist okkara. Men hann vísir eisini á eina haldgóða finska keldu, og Finnland er jú fyrimyndin hjá øllum Norðurlondum. Samstundis vísir hann á ein estimeraðan danskan barnagranskara, Erik Sigsgaard.

Men annars stuðlar samasvarandi gransking í Norðurlondum væl uppundir teir granskarar, ið Jógvan vísir til.

Ynskiligt hevði verið, at kunnað bygt á heimliga gransking. Men hana hava vit ikki, tí kunnu fólk við serkunnleika innan økið, bara meta um, nær útlendsk gransking allarhelst eisini sigur nakað um okkara heimligu viðurskifti.

Har vita vit alt ov lítið enn, um okkara heimligu forskúlar, til at kunna siga nakað við vissu um teir. Teir hava verið til í so stutt tíðarbil, at lítið og einki kann sigast um teir enn, tíansheldur grunda yvirskipaðar avgerðir á akkurát hesar avmarkaðu royndir, ið heldur ikki eru vísindaliga eftirmettar.

Virðing fyri øðrum fakbólkum - takk

Eitt lítið sindur av virðing fyri øðrum fakbólkum - takk

 

Eg lesi á Vágportalinum eina viðmerking til tað kjak, ið er um forskúlar ella ikki. Eg fari at siga beinavegin, at beint nú havi eg lítlan og ongan hug at luttaka í hesum kjakinum. Eg havi eisini lisið innleggið hjá borgarstjóranum í Lorvík, og mær tykist at kjakið longu er farið av sporinum. Tað er blivið eitt kjak um persónar og um at krita banan av. Hatta er so lítið konstruktivt, at hatta tími eg bart út sagt ikki, sjálvt um eg havi eina meining um tað.

Men tað er eitt, ið fall mær fyri bróstið, tá ið eg las viðmerkingina hjá tí eina kjakaranum á Vágaportalinum, tað er tá ið hon refererar til dygdirna í finsku skúlaskipanini, og hví hon er so dygdargóð:

“Finnar høvdu upparbeitt eina skipan við føstum mannagongdum fyri at avlevera skúlating, teir høvdu lektiukaféir til næmingar, ið ikki megnaðu at gera tær sjálvir, og góvu afturmeldingar viðvíkjandi skúlatingunum.

• útbúgvingin hjá lærarunum var á kandidatstøði
• skúlin megnaði at inkludera næmingar við serligum tørvi
• mann hevði útbúnar undirvísingarassistentar tvs. hjálparfólk at ganga læraranum til handa í tímunum – og her síggi eg avgjørt eina uppgávu hjá námsfrøðingum
• lærarar, ið vóru farnir frá vegna aldur, undirvístu ókeypis
• skúlin fekk stóran uppbakning frá foreldrum
• tilfarið var gjøgnumhugsað og gott
• tey foreldur, ið ikki sjálv megnaðu at hjálpa børnunum, fingu hjálp til tað
• áhugin hjá næmingunum var stórur.

So har eru nógv ting, ið gera seg galdandi tí viðvíkjandi.”

Allarhelst er hatta ikki ósatt, men tað eru onnur grundleggjandi viðurskifti, ið liggja aftanfyri skúlaverkið í Finnlandi, ein holostisk mannafatan, og ikki ein slíkur fasitlisti, ið her verður presenteraður, sí: Pasi Sahlberg: “Finnish Lessons - What can the world learn from educational change in Finland?

Men tað, ið veruliga fall mær fyri bróstið er hesin setningurin:

“mann hevði útbúnar undirvísingarassistentar tvs. hjálparfólk at ganga læraranum til handa í tímunum – og her síggi eg avgjørt eina uppgávu hjá námsfrøðingum”

Hetta er ein ótrúlig undirmeting av fakligheitini hjá einum øðrum starvsbólki, ið her verður orðaður, at síggja tey, sum eitt slag av:” hjálparfólk at ganga læraranum til handa í tímunum”.

Eg havi beint nú fyri Pedagogfelagið gjørt ein pedagogiskan profil/vangamynd fyri alt pedagogfakliga økið í Føroyum, og tað má eg siga, at ikki havi eg lýst pedagogfakið, sum eitt hjálparfak til nakað sum helst.

Tað er nakað, ið eitur tvørfakligheit, tað er tá ið tveir ella fleiri fakbólkar fara inn í eitt samstarv við hvønn annan, grundað á virðingina fyri fakligheitini hjá hvørjum øðrum, hetta, sum skrivað verður omanfyri, er ein niðurgerð av einum øðrum fakbólki og ikki upplegg til samstarv.

Nú havi eg verið nógv uppií norrønum samstarvi um lærara og pedagogútbúgvingarnar, og mær vitandi hevur Finnland eina sjálvstøðuga pedagogútbúgving, hesi eru ikki hjálparfólk nakra staðni.

Í Finnlandi er tað soleiðis, at ein serstøk skipan er fyri tey 6 til 7 ára gomlu, áðrenn tey fara í skúla; men hetta er ein partur av dagstovnaøkinum, og eru tað pedagogar, ið taka sær av yvirgongdini millum stovn og skúla – hóast tað eisini kann koma fyri, at útbúnir lærarar arbeiða har. Annars er tað eisini eitt eyðkenni fyri Finnland, at eingi óútbúgvin starvsfólk eru á dagstovnunum, sjálvt um ikki øll hava eina hægri pedagogiska útbúgving, sum pedagogarnir í Finnlandi.

Tað er púra rætt at læraraassistentar eru í fleiri skúlaskipanum, sum oftast er hetta tí, at undirvísingin í flokkum við børnum við serligum tørvi oftani er eitt ógvuliga tungt hoyggj at draga. Men hesir assistentar eru antin útbúnir til tað , koma frá ymiskum hjálparfólkabólkum ella tey eru fólk, ið enn ikki eru liðugt útbúgvin innan økið. Í Finnlandi er tað eitt heilt nýtt starvsheiti.

Er landsverkfrøðingurin ein pussfiskur?

Skeltingin millum bygda í Føroyum er ikki millum tær mest framkomnu í

heiminum. Tað gongur so dánt hjá okkum innføddu, tí vit bæði í skúlanum og seinni í lívinum hava lært, hvar hesar ymisku bygdirnar og støðini í landinum eru.

Tá ið tú býrt í verðsins nalva, so veits tú t.d. væl, at bygdirnar í Norðuroyggjunum liggja eystanfyri. Men fyri tann neyðars útlendingin, má tað vera eitt løgið upplivilsi at koma higar til landa, har tú mást gita teg fram til, hvussu langt tú skalt koyra fyri at koma higar og hagar, og ikki minst hvar endastøðin er, tí skeltingin er bara fyri staðkend og kanska seyð, ið dugir at lesa.

Men hetta er kanska eitt turistátak: Kom til Føroyar og koyr sjálvur, gita so aftaná hvar tú hevur verið. Fyrsta virðisløn er eitt Føroyakort og ein mussur frá Landsverkfrøðinginum.

Men av og á gerst skeltingin ikki sørt margháttlig og ein gáta, eisini fyri  okkum, ið búgva her.

Á vegnum úr Norðskálatunnlinum, suður eftir, beint áðrenn Magnstøðina og brúnna, stendur stórt gult skelti, ið sigur tí ferðandi frá, at nú eru 38 km eftir  til Havnar. Tú fegnast, nú er sivilisatiónin og kaféirnar í nánd. Eina løtu seinni, tá ið tú hevur koyrt framvið Streymnesi, ert komin um oyrina til vegin inn til Hvalvíkar, so er aftur upplýsandi skelti, ið sigur okkum hvussu langt vit nú hava til Listaskálan og Norðurlandahúsið, ið vit mentaðu frekventera, men gakk, nú stendur á skeltinum at tað eru 41 km til Havnar. Enn longri er til Høvuðstaðin og burtur frá bygdafrellunum.

Nú var eg ikki nakar roknimeistari, tá ið eg gekk í skúla, men allur mín tillærdi kunnleiki sigur mær, at longri tú koyrir móti einum máli, stytri er til tað. Men ikki her, her verður tað longri til málið meira tú nærkast. Eg veit ikki um hetta er eitt sjáldsamt náttúrfyribrigdi, ið ger seg galdandi her, á sama hátt, sum tað ikki er flóð og fjøra í Sundalagnum. Ellar er tað bar landsverkfrøðingurin, ið er ein pussfiskur?

Til troyst og uppbyggingar ;-)

OECD:  PISA 2009 Results: What Makes a School Successful?

 

Skúlaverk sum eydnast væl - tey sum hava úrslit omanfyri miðal og har týdningurin av sosio-økonomiskari bakgrund er minni enn miðal - geva øllum næmingum, óansæð sosio-økonomiskari bakgrund, javngóðar møguleikar at læra.

 

·        Í londum, har næmingar kunnu dumpa og skula taka ein flokk umaftur, eru úrslitini, sum heild, verri. Sama er galdandi, um man samanber skúlar innanfyri lond.

 

·        Í londum har næmingar kunnu dumpa og skula taka ein flokk umaftur, hevur familjubakgrund størri ávirkan á førleikan máldur í PISA.

 

·        Í londum har næmingar verða býttir upp eftir førleika, fer samlaða úrslitið ikki upp, og yngri næmingarnir eru, tá uppbýtið fer fram, størri týdning fær familjubakgrund uppá PISA-úrslitið.

 

·        Í skúlaverkum har tað er vanligt at flyta veikar ella órógvandi næmingar úr skúlanum, er samlaða úrslitið verri, og javnstøðan minkar. Sama er galdandi, um man samanber skúlar innanfyri lond.

 

·        Flestu vælvirkandi skúlaverk loyva skúlum sjálvar at avgera pensum og at velja um hvat og hvussu royndir skulu brúkast.

 

·        Flestu vælvirkandi skúlaverk loyva IKKI kapping millum skúlarnar um næmingar, tvs. einki frítt skúlaval.

 

·        Tá hædd er tikin fyri sosio-økonomiskari bakgrund og demografiskari næmingasamanseting á skúlunum, standa næmingar á privatskúlum og í almennum skúlum (fólkaskúlanum) seg eins væl.

 

·        Skúlaverk sum eru søgd at vera vælvirkandi brúka nógvar pengar uppá útbúgving, og raðfesta læraraløn hægri enn at hava smáar skúlaflokkar.

Kelda: http://www.oecd.org/document/35/0,3343, ... _1,00.html