Tað er ikki persónurin, ið er problemið, men problemið, ið er eitt problem.

Happing  í fólkaskúlanum er ikki orsaka av einkultum persónum, men er orsaka av ótta í flokkinum.

 

Hetta er staðfest av granskarum frá Danmarks Pædagogiske Universitet, ið leingi hava havt happing, sum serstakt granskingarøki, hetta er gjørt við, at tey hava fylgt nógvum flokkum og havt samrøður við børn og lærarar.                       (EXBUS DPU 2011)

 

 

Fokus hevur verið á einstaklingin, ein feilur í persónligheitini, hjá ávikavist tí happaða ella happaranum. Í staðin fyri at leggja happingina til einstaklingin, verður nú sagt,  at happing er eitt tekin uppá stóran sosialan ótta í bólkinum – eina sjúku í flokkinum/systeminum.

Tað eru vit vaksnu, ið hava ábyrgdina av einum umhvørvi, ið antin loyvir happing ella forðar fyri henni.

 

Happing er úttrykk fyri sosialum ótta. Óttin fyri at verða útihýstur. Nakað tað harðasta eitt menniskja kann vera úti fyri er útihýsan úr felagsskapinum. Menniskjan verður til í felagsskapi við onnur.Tí gera menniskju hvat tey kunnu fyri at verða í felagsskapinum. Øll kunnu gerast happarar ella verða happað.

 

 

Tað er ikki persónurin, ið er problemið, men problemið, ið er eitt problem.

Øll gransking vísir, at happing snýr seg um ónd mynstur millum børnini og ikki ónd børn.

Børnini kunnu koma inn í nakrar óhóskandi rollur.

 

 

Barnið verður ikki føtt sum antin happari ella offur, tað liggur ikki í genunum. Tað er í samskiftinum við okkum vaksnu, tað lærir at verða til, tí er tað ábyrgdin hjá tí vaksna at siga frá í orði og gerningi.

 

At brenna bøkur og síðani menniskju – tankar ein mammudag

Das Was ein Vorspiel nur, dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man am Ende auch Menschen.”

Heinrich Heine sitat úr sjónleikinum Almansor (1821)

 

Tann 10. mai var ein minnisdagur, ið vit áttu at havt givið líka so stóran ans, sum mammudagurin í dag. Hetta var dagurin fyri stóra bókabálið í nazistiska Týsklandi í 1933, á bálið vórðu koyrdir høvundar, sum vórðu hildnir at hótta týskan tjóðskap og týskan fólksligan samleika, millum hesar høvundar vóru m.a.: Heinrich Mann, Klaus Mann, Kurt Tucholsky, Emil Ludvig,  Alfred Kert, Franz Kafka, Joseph Roth, Heinrich Heine, Remarques o.s.fr.

 

Í sambandi við hesa bókabrenningina skrivaði Joseph Goebbels í Die Zweite Revolution:

 

"Sonn nationalsosialisma er instinkt, og ikki vitan.” 

  

Alt hetta nazistiska harræðið móti tankum, bókum og menniskjum fyri kríggið, hevði við sær, at millum 1934 og 1940, flýggjaðu um ein hálv millión intellektuel: vísindafólk, høvundar, listafólk, sjónleikarar o.s.fr. úr Týsklandi og Eysturríki. Týskland er ongantíð seinni komið seg eftir hesa hópflýggjan av andaligari megi.

 

 

Frammanfyri Humbolt universitetið í Berlin er í dag minnisvarðin hjá Micha Ullman fyri bókabrenningini í Berlin 10. mai 1933.  Har stendur hetta kenda sitatið hjá Heinrich Heine úr sjónleikinum Almansor (1821): Das Was ein Vorspiel nur, dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man am Ende auch Menschen.” ( Hetta var bara eitt forspæl, har, ið mann brennir bøkur, brennir mann til síðst eisini menniskju).

Librettoin til henda sorgarleik í Týsklandi kenna vit øll, men hvussu sær út hjá okkum í Føroyum?

Í lesarabrævi 25. mars 2013, sigur Bill Justinusssen, løgtingsmaður, soleiðis í lesarabrævi:

Í farnu viku kom hvøkkur á mong foreldur, sum hava børn á dagstovni. Í tíðindasendingini Degi og Viku greiddu limir í felagnum fyri samkynd og onnur kynd frá, at ein ávís bók er at finna í dagstovnum kring landið. Bókin er hvørki spennandi ella innihaldsrík. Hon kann á ongan hátt javnmetast við fittu smábarnabøkurnar um Flekk hjá Eric Hill ella Mumi-bøkurnar hjá Tove Jansson. Mest av øllum líkist bókin eini skipaðari roynd at greiða okkara minstu, sum enn ikki eru farin í skúla, frá, at tað m.a. er í lagi at vera samkyndur. At alt er normalt og at øll eru normal uttan mun til frávik.Tað tykist fyri nøkur fá at vera sera umráðandi at leggja hetta lítla sáðið í óspiltu og fruktagóðu barnasálina. Børn hjá foreldrum, sum í góðari trúgv lata námsfrøðingunum børn síni í varðveitslu. “Hetta er so meinaleyst – ein fitt lítil bók við litføgrum blýantstekningum og stuttum undirtekstum. Hetta kann ikki gera nakran skaða...” er boðskapurin frá teimum meiri líkasælu. Jú, lítla sáðið er meinaleyst, so leingi sum tað ikki festir røtur og fær frið at vaksa. Men fær tað frið, fær tað við tíðini sterkar røtur og veksur seg stórt og sterkt. Og broytir landslagið

...

Talan er uttan iva um eitt mistak, sum lættliga kann rættast. Tí skal tað vera mín staðiliga áheitan á bæði bókadeildina og á dagstovnar kring landið um stillisliga at beina bókina burtur, áðrenn foreldur venda sær móti stovninum. Tað vildi verið spell, tí væl ber til at loysa trupulleikan í friði og náðum.

...

Tað er álvarsligt at siga børnunum hjá øðrum, hvat er rætt og skeivt, uttan at foreldur teirra eru vitandi um tað. Dagstovnalógin er trygd og verja móti øllum slíkum, og tí liggur ein stór ábyrgd á kommununum og landsstýrismanninum at røkja sínar eftirlitsuppgávur til lítar.

“Tað tykist fyri nøkur fá at vera sera umráðandi at leggja hetta lítla sáðið í óspiltu og fruktagóðu barnasálina.”

 

Hvørji eru so hesi fáu, ið hava lúnskar ætlanir um at oyðileggja óspiltu og fruktagóðu barnasálina? Tey kunnu vera mong, um tað eru øll tey, ið ikki eru samsint við Bill.

 

 

“Talan er uttan iva um eitt mistak, sum lættliga kann rættast. Tí skal tað vera mín staðiliga áheitan á bæði bókadeildina og á dagstovnar kring landið um stillisliga at beina bókina burtur, áðrenn foreldur venda sær móti stovninum.”

Beinið hasa bókina burtur, áðrenn nakað verri hendir tykkum.

Tað ófrættakenda í hesum gerst týðuligt: 

“Dagstovnalógin er trygd og verja móti øllum slíkum, og tí liggur ein stór ábyrgd á kommununum og landsstýrismanninum at røkja sínar eftirlitsuppgávur til lítar.”

Ikki bara kemur illimaður eftir tykkum, men eisini landsins myndugleikar fara at syrgja fyri, at bert tær “røttu” bøkurnar eru á stovnunum.

Og í vikuni, ið fór,  er so Jenis av Rana, tingmaður úti við líggjanum.

” Tey  (LGBT) hava ógvuliga ringt við at halda seg til sannleikan tey manipulera allatíðina.”

Jenis av Rana í Degi og viku

 

Støðutakanin hjá miðflokkinum byggir á hvat hann, ið hevur skapt okkum sigur um hatta (homosexuel).

 Jenis av Rana í Degi og viku

 

Í lesarbrævi 9. mai 2013 sigur Jenis av Rana:

 

“Forsíðan á Dimmu týsdagin kunnger úrslitið frá einari Gallup kanningini, sum er bíløgd ( og konstruerað? ) av felagsskapi teirra, sum velja at kalla seg homosexuell.“

“Greið tala, verður tú leiddur at hugsa, um tú bert lesur yvirskriftir ella skjótt skimmar grein og tøl ígjøgnum. Men vágar tú tær at kanna grundarlagið nærri, sært tú eina ósmædna og freka roynd at fuppa seg til eitt ynskt úrslit.”

“Samanumtikið eitt klassadømi um, hvussu tú manipulerar og villeiðir! Ófatuligt at einki klókt høvd á Gallup gjøgnumskoðar slíkt!”

 

Nú veit eg ikki rættiliga hvør manipulerar hvønn , tá ið Jenis sigur:” felagsskapi teirra, sum velja at kalla seg homosexuel. “ So leggur hann har í, at tað er eitt val og ikki eitt vanligt fyribrigdi. Hesi fólkini hava sjálvi valt at vera óvanlig. Tí er eisini loyvt at vera eftir teimum, og gera tey til “ikki menniskju”.

Einaferð í 19 øld segði fólkatingstingmaðurin Søren Kjær (1827-1893) í einum kjaki: 

                                      ” Hvis det er Fakta, saa benægter a Fakta”

Í dag ber til at smírast eitt sindur at hesum, men skulu vit bara sláa tað upp í glens, ið Bill og Jenis siga?

 

Elskaðu tit, latum okkum elska hvør annan, tí at kærleikin er av Guði; og ein og hvør, sum elskar, er føddur av Guði og kennir Guð. Tann, sum ikki elskar, kennir ikki Guð, tí at Guð er kærleiki

1 Jóh 4  v 7, 8

P.S. Eg var eisini góður við mammu mína

Vit hava tað so ræðuliga gott – happingin kann bíða til 2015

 

Eg hoyri at Bjørn Kalsø, landstýrismaður í mentamálum sigur, at ein nýggj kanning, skal setast í verk komandi ár at gera eina støðulýsing av happingini í fólkaskúlanum. Nú er tað bara so, at hatta er ikki garantiur fyri nøkrum sum helst. Longu í 2007 siga vit í tilmælinum um átøk móti happing (s.7):

Í kanningini hevur Granskingardepilin eisini gjørt samanberingar við kanningarúrslit hjá HBSC (Health Behaviour in School-aged Children), eitt granskingarsamstarv, skipað undir WHO, sum fatar um 41 ymisk lond. Hesar samanberingar vísa, at Føroyar, samanborið við onnur lond, liggja í ovara endanum, tá talan er um happingartíttleika. Av tí, at tað er ymist, hvussu fyribrigdið happing verður tulkað og viðgjørt í teimum ymisku londunum, so skulu hesar samanberingar tó tulkast við varsemi.

 

Tilmæli:   Mælt verður til, at ein kanning verður gjørd eftir sama leisti og í somu árgangum á vári í 2010 til tess at staðfesta, hvørt tey tiltøk, sum nú verða sett í verk, hava munað nakað í arbeiðinum við at basa happing millum næmingar í fólkaskúlanum   Mælt verður til, at Føroyar lutaka í HBSC-kanningunum

 

Í 2011 søkja eg, og ein starvsfelagi mín, fólkaskúlagrunnin um stuðul til eina verkætlan í samstarvi við DCUM (Dansk Center For Undervisningsmiljø) at gera eina skipan, soleiðis at tað fór at bera til, digitalt, at kanna trivnaðin í skúlum okkara og happingina, tá ið tørvur var á tí, ja, dagligt um neyðugt. Hetta var púra í tráð við tilmælini frá 2007, og hevði nevndin tá eisini fund við Per Schultz Jørgensen, professara og táverandi formann fyri danska Barnaráðnum, hesin hevði eisini tætt tilknýti til DCUM. Endamálið við fundinum var at seta hesa skipan í verk í Føroyum, í eini føroyskari útgávu, ið hevði loyst nógvar truppulleikar hjá okkum. Hetta vísti seg ikki at verða nakar trupulleiki, um vit vildu tað. Og hvat varð so úrslitið av umsókn okkara, ja, Fólkaskúlagrunnurin valdi enn einaferð at stuðla eini ætlan, ið hevði okkurt við lesing at gera. Vit kunnu ikki júst siga, at lesing ikki hevur verið í fokus síðani Pisakanningina í 2005, men kortini skuldi tað enn einaferð upprioriterast.

Í tilmælinum frá 2007 siga vit eisini, í eini lýsing av fyribrigdinum happing (s.4.):

Meðan Olweus mest hellir til, at orsøkin til happing er ymisk psykologisk persónseyðkenni hjá happaranum í mun til umhvørvið, so hella aðrar fatanir til, at tað er sjálvt umhvørvið, ið er “sjúkt”. Víst verður á, at offrini koma úr umhvørvum, har nógv happing er, at sosiali bólkurin ikki rúmar øllum børnum, tí skal arbeiðast við trivnaði og sosiala umhvørvinum í bólkinum og á stovninum.

Longu tá vita vit, at eitt heilt nýtt paradigma er á veg um, hvussu vit fata orsøkirnar til happing og hvat eigur at gerast. Tann seinna fatanin er so tann, ið flest øll taka undir við nú, og hesum vísa vit long á í 2007.

 

Sum dømi, so sigur Red Barnet á heimasíðu síni, at happing er:

Mobning handler ikke om enkeltindivider, men om dynamikker i gruppen

Kortini, so velur Mentamálaráðið at skipa fyri eini rúgvu av skeiðum fyri fólkaskúlalærarum við Helle Høiby, ið umboðaði eina fatan, ið var á veg út. Sjálvur mælti eg frá hesum og mælti til, at vit fylgdu teirri allar nýggjastu granskingini og vitanini um happing.

 

Eingin kann hava nakað ímóti eini nýggjari kanning, men seinast tók hon – minnist meg rætt – ca. eitt ár. Fara vit so í gongd í 2014, so hava vit eitt úrslit í 2015, og álvaratos,  hvussu nógv happing sleppur ikki at fara fram uppá tvey ár. Hetta er, sum tá ið politikarar svara: “Vit fara at seta eina nevnd at kanna málið”. Hvussu nógvar nevndir hava vit ikki havt, uttan at nakað er hent. Einasta, ið hjálpir í hesum máli er handling og aftur handling – ikki í morgin men í dag.

Tað er bara at hygga eftir grannalondum okkara, av teimum vita vit, at happingin ongantíð verður bast endaliga, einastu ráðini eru at hava tiltøk í gongd allatíðina. At kanna einaferð afturat ger, at vit fáa eina lýsing av støðuni tá, umleið 2015. Kann sjálvandi verða,  at Føroyar eru eitt undur ella undantak millum lond, at eingin happing er her. Men eg eri bangin fyri, at so er ikki.

Høvdu vit fylgt tilmælinum frá 2007, so høvdu vit eina støðulýsing hvørt ár av happingini. Um nakað gerst betri av at fáa eina nýggja kanning í 2015, og kanska enn einaferð uttan handling, ja,so ber tað til at ivast í um ein slík kanning er til nakra nyttu, men kanska bert enn ein umbering fyri einki at gera.

 

 

 

 

 

 

Ein strokin happibólkur og ein persónligur “vitnisburður”

Seinastu dagarnar hevur verið  nakað av uppmerksemi, um ein bólk móti happing á fjesbókini. Hetta vóru nøkur ung í 15 ára aldri, ið sum part av einum prosjekti á skúla teirra, royndu at gera nakað ítøkiligt við happingina í samfelagi okkara, ið eftir øllum kanningum at døma er greflig. Eftir fáum døgum vaks bólkurin til umleið 8000 limir, og ótalligar søgur um happing vórðu lagdar út frá happiofrum. Sjálvandi hendi eisini tað, at summi  gjørdust ill: "Hatta passar ikki, eg havi ikki happað nakran". Men lat tað fara, tí óteljandi søgurnar eru eitt tekin um, at okkurt er ravruskan gali í okkara samfelag. Nú hava hesi ungu so valt at steðga bólkinum, tí tey stutt sagt ikki kundu yvirkoma hann longur og partvís vóru fyri ónøgd frá illum fólki. Men tað, at tað hevur nomið so djúpt, sigur okkum, at hetta er nakað flest øll kenna aftur og vita nakað um, altso happitrupulleikin hjá okkum.

 

 

Eg haldi, at eg kenni hasar mekanismurnar aftur, ið eru farnar í gongd í hasum bólkinum. Orsøkin til, at eg kenni  tað aftur er, at eg eisini kenni trupulleikan innanífrá. Eg havi roynt at vera fyri grovari happing, sum vaksin. Tað, sum hendir er, at tú missir álitið á øllum umhvørvinum rundan um teg, tí tey einki gera við happingina. Happarin og eltibløðrurnar eru har, og halda áfram við teirra happing,  tað er so tað. Men øll hini, ið ikki luttaka í happingini, men bara tiga, men heldur einki gera, tey kunnu gerast ein trupulleiki í tí støðuni. Tað kann gott verða, at tey ikki síggja happingina ella halda seg eiga lut í henni. Men hjá tí, ið verður happaður – í teirri støðuni – er ringt at skyna á, hvat er upp ella niður, tú missir sjálvsvirðing og sjálvsálit, og tú missir grundleggjandi álitið á tíni medmenniskju, og  heldur at øll eru uppií happingini, tí eingin ger nakað við tað.

Tað, sum síðani hendir hjá tí happaða er, at tú vendir tað inneftir. Tú hevur nokk sjálvur ábyrgdina, soleiðis, sum tú ert skrúvaður saman, tað verður skomm at siga frá tí, tí tú jú sjálvur hevur ábyrgdina av happingini. Akkurát sum hjá insestofrum,  kann tað liggja burturbeint í fleiri ár, men tað gnagar allatíðina og vil fram.

So leingi vit ikki hava eina betri skipan, at taka hond um happingina, so fer hatta at henda, tá ið slúsurnar verða latnar upp – so kemur tað oftani at kennast óneyðuga ógvusligt.

Nú eri eg vaksin og havi stóra vitan um happing, og kortini havi eg tað so trupult við tí, mær hevur verið fyri, eg kann bara gita, hvussu ringt tað er hjá børnum og ungum.

Sum so, kunnu vit loysa hatta problemið, um vit frá barnsbeini av læra, at vit øll hava medábyrgd av happing og at steðga henni, eisini tey, ið ikki eru við í happingini – har eru vit so tíanverri ikki enn, men høvdu kunnað verið, um tilmælini í  happiálitinum frá 2007 vórðu fylgd.

Men vit skulu minnast til, at tann happaði ongantíð hevur ábyrgdina av happingini – reaktiónin er menniskjanslig.

Bara fyri at eingin misskiljing skal verða, so er mín áhugi fyri happispurninginum væl eldri enn míni egnu upplivilsir, eg hevði arbeitt við tí í nógv ár frammanundan happingini av mær sjálvum,  ið fór fram árini 2006 – 2009.

Um at vera ræðuliga glaður og samstundis ræðuliga tristur

“Sorrig og glæde de vandre til hobe”

Thomas Kingo 1681.

 

Er tað nakar longur, ið ikki skilur, hví fólkatalið minkar og tey ungu ikki vilja koma heim aftur. Í morgun fara avvarðandi at eldri á bústovnunum at ganga mótmælisgongu at handa landsstýriskvinnuni mótmælisskriv um ábyrgdarleysu skerjingarnar á eldraøkinum – og starvsfólkini, ið eiga at vera tey fremstu at verja tey eldru, hava fingið munnkurv .

 

 

Gerst  tú sálarliga sjúkur,  er lítil og eingin  hjálp at heinta, psykiatriska økið er um at hokna, og er vanvirðisligt fyri tey, ið sjúk eru , og skulu vera har, hóast alt starvsfólkið ger teirra skyldu hvønn tann einasta dag,  og nú seinast, so feldi samgongan eitt uppskot um eitt alneyðugt Fountain House.

 

 

Fólkaskúlaøkið er nú  so ógvusliga niðurskorið,  at nú merkist tað væl hjá teimum, ið eru ringast fyri – hóast lærararnir hvønn dag  royna at gera teirra besta. Niðurskurður í fólkaskúlanum gongur altíð fyrst útyvir tey, ið hava tørv á mestu hjálpini frammanundan og hava størstu trupulleikarnar. Happingin er umfatandi í skúlunum og í hesi støðu ætla myndugleikarnir, at enn fleiri børn skulu ganga har í forskúla.

 

 

Eitt gleðiligt er, at Norðurlandahúsið, ið fyri pengar úr hinum Norðurlondum, hevur ríkað okkum gerandisdagin og gjørt hann til sunnudag í tretivu ár, í dag fyllur. Almennu umboðini fyri landsstýrið fara allarhelst at flyta fram røðu um stóra týdningin av mentan, samstundis við at tey skerja føroysku mentanina niður at pínumarkinum.  

 

 

Men allir føroyingar skulu hava eitt stórt tillukku við Norðurlandahúsinum, ið lýsir upp í sjálvgjørda myrkrinum hjá okkum, og ikki minst ein heilsan til allar føroyingarnar í útlegd, ið ikki kunnu vera saman við okkum í dag og fegnast saman við okkum– vit sakna tykkum hvønn dag.