Um at hava líka lítið skil fyri tí mann ger, sum hundur upp á himmiríkið

Eg havi sitið og lurtað eftir endursendingini av radaranum í útvarpinum, har kjak var millum Sólju í Ólavstovu, Marjun Hanusardóttir og Eyðun Christiansen, um rættartrygdina og  um møguleikarnar hjá umsiting okkara at taka tryggar, professionellar avgerðir í einum lítlum samfelag, merkt av nepotismu og oftani krotusmiðuavgerðum. Eg beit merki í, at Marjun Hanusardóttir vísti á, at umsitingin var tann, ið var garanturin fyri at fakliga støðið var hildið, og røttu avgerðirnar tiknar. Sum rætt er, so vísti hon á, at hetta kann fáa vanlukku fylgjur fyri alt samfelagið, um ikki rætt er atborðið, tí okkara fakliga umhvørvi og ikki minst okkara almenni ofta er veikt, vit eru so fá, tí fáa tey, ið taka avgerðirnar ikki altíð tað neyðuga mótspælið.

Men hvat gera vit so, tá ið tað er umsitingin sjálv, ið svíkir. Eitt tað grefligast dømið eg kenni er, tá ið uppskot til nýggja læraraútbúgving og pedagogútbúgving varð gjørt. Ein trímannanevnd sat og snikkaði hettar til: Ein deildarstjóri í Mentamálaráðnum – fyrrverandi landsbókavørður – var formaður í nevndini. Hinir báðir limirnir vóru táverandi rektarin á Føroya Læraraskúla og ein skrivari, eitt embætisfólk í Mentamálaráðnum. Tann einasti, ið hevði eitt lítið sindur av innliti í læraraútbúgvingina var læraraskúlarektarin, hann hevði eina gamla læraraútbúgving, og hevði eitt stutt tíðarbil verið lærari á einum kristnum frískúla í Keypmannahavn. Pedagogútbúgvingunum hevði hann einki skil á. Hinir báðir høvdu ongantíð havt nakað við lærara- og pedagogútbúgvingar at gera. Kortini hildu teir seg til, hesir stavnarnir. So skuldi mann trú, at hesir søktu sær serkøna hjálp, nei, tað gjørdu teir ikki, einastu, ið vórðu spurd, vóru fólk, ið vóru eins óvitandi um økið, sum teir sjálvir. Alt varð konfirmerað av táverandi rektaranum á Fróðskaparsetri Føroya, ein professari í fólkaminnisfrøði.

Um hesar avgerðir teirra fara at fáa ávirkan á framtíð okkara? Man tað ikki verða?

Pisakanningin er óbrúkilig-

Pisakanningin er óbrúkilig-

tað hon kanska kann brúkast til, verður føroyska kanningin ikki brúkt til

Í Sosialinum 16. desember 2013 er ein samrøða við meg um føroysku Pisakanningina, og Pisakanningarnar alment. Nú eru tað neyvan øll, ið altíð fáa við, hvat stendur í bløðunum hvønn dag, so kanska hetta hevur almennan áhuga.

Rógvi Thomsen 20. januar 2014

Rógvi Thomsen, pedagogiskur ráðgevi, fýlist á, at Mentamálaráðið ikki alment setur navn á øll tey fakligu fyrivarnini, ið eiga at takast viðvíkjandi Pisakanningini. Kanningin lýkur heldur ikki alment galdandi hagfrøðisligar reglur, vísir hann á.

Ingolf S. Olsen

- Vit hava hoyrt landsstýrismannin og onnur tætt at Pisa-kanningini júka upp í saman um, at Pisa-kanningarúrslitini skulu takast við fyrivarni, men ongin sigur nakað um, at sjálvur mátin, kanningin er gjørd upp á, í allar hægsta grad eisini skulu takast við størsta fyrivarni. Tey fakligu fyrivarnini, ið eiga at verða tikin, eru so nógv, at kanningin í roynd og veru er fullkomiliga óbrúkilig.

So bersøgin er Rógvi Thomsen, cand.ped og námsfrøðiligur ráðgevi hjá Sernám.

Ongin frágreiðing
Hann hevur nærlisið almannakunngjørda tilfarið í seinastu Pisa-kanningini, Pisa 2012, og er skelkaður. Ikki av, at føroysku næmingarnir klára seg so illa í kanningini, men av, at hon er almannakunngjørd uttan nakað boð upp á veruligar frágreiðingar.

- Bara tað, at føroyska fráðgreiðingin ikki fyllir meira enn 20 síður, meðan tann danska fyllir 164 síður, sigur nóg mikið um fakligu viðferðina, føroyska kanningarúrslitið hevur fingið frá tí myndugleikanum, ið hevur biðið um kanningina, staðfestir Rógvi Thomsen.

Men hvat er tað ítøkiliga, sum fær hann at vera so avgjørdan í síni kolldøming av Pisakanningini?

- Fyri tað fyrsta, tá tú mátar okkurt, so mást tú vita, hvat tú mátar, og hvat tú mátar í mun til. Og tá tú so hevur eitt mátiúrslit, mást tú hava boð upp á, hví úrslitið bleiv, sum tað bleiv. Onki av hesum er uppfylt í hesi kanningini. Vit kenna einki til bakstøði, fortreytir og metodir í kanningini. Tað er eitt krav, skal kanningin hava vísindaligt gildi.

Óvísindalig kanning
Høvuðstrupulleikin í kanningini er sambært Rógva Thomsen – og fleiri serfrøðingum, ið hava fingið ljóð uttanlands – at sjálv premissan, fortreytin, fyri kanningin ikki heldur. Tí tað verður gingið út frá, at kanningin verður einsháttað í øllum londunum, tí tað sama verður mátað í øllum londunum, og at tað tískil ber til at samanbera úrslitini í teimum ymisku londunum.
Men so einfalt er heimurin ikki skrúvaður saman.
Rógvi Thomsen vísir serliga til ein av fremstu Pisa-kritikarunum í Danmark, hagfrøðingin Svend Kreiner, professara, ið beinleiðis heldur Pisa-kanningarnar vera vísundaliga ógrundaðar, tí hagfrøðisligu fortreytirnar ikki halda.
Kreiner hevur millum annað víst á, at torleikastigið í Pisa-uppgávunum er ymiskt frá einum landi til annað, og at munurin ofta er ógvuliga stórur. Og tann trupulleikin kann væl vera til staðar, sjálvt um uppgávurnar vóru neyvt tær somu í øllum londunum. Tí mentanirnar eru sera ymiskar, og somuleiðis skúlaskipanirnar. Tær leggja als ikki dent á tað sama í øllum heiminum.

Ymiskir førleikar
Eitt nú hevur Svend Kreiner verið við til at gera greiningar, ið vísa, at danskir næmingar duga betri enn kanadiskir næmingar at fáa upplýsingar burtur úr tekstum. Øvugt duga kanadiskir næmingar betri enn danskir at gera sær hugsanir, reflektera, um tað, ið lisið verður.
Sostatt verður tað ein spurningur um, hvussu uppgávurnar eru blandaðar. Eru fleiri spurningar um upplýsingar enn reflekterandi spurningar, klára danskir næmingar seg betri og øvugt.

- Júst hesar atfinningarnar verða tiknar stórum álvara uttanlands. Í Danmark hava atfinningarnar ávirkað teirra mentamálaráð so nógv, at tey ikki vilja plasera Danmark á Pisa-stigatalvuni. Í staðin siga tey, at Danmark er í einum bólki av londum, sum liggja á nøkunlunda sama stigi.

- Trupulleikin er, at tað, man ger mátinginarnar í, langt frá er einsháttað. Tí fært tú nettupp úrslit, ið ikki kunnu samanberast. Mátingarnar verða gjørdar í  9. flokkum í ymiskum mentanum og skúlaskipanum.

 Tað einasta, tú kanst staðfesta við vissu út frá mátingunum er, at mentanirnar eru ymiskar, sigur Rógvi Thomsen.

- Í teirri føroysku Pisafrágreiðingini frá 2012, verða hesar samanberingar nærmast absurdar. Her verður gjørd ein neyv stigatalva, ið vísir samanberingina millum tey seks Norðurlondini. Tá ið vit so vita, at alt eftir hvussu Pisakanningin verður gjørd upp, so kunnu tey einstøku londin flyta heilt nógv upp ella niður á stigatalvuni, so er føroyska samanberingin óbrúkilig. Tað er m.a. tí danska Undirvísingarmálaráðið ikki kunngerð, hvar Danmark er plaserað á stigatalvuni; men tað ger føroyska Mentamálaráðið uttan nakað fyrivarni.

Skiparasøgurnar
Føroyska mentanin og føroyskur skúlaskapur er eisini ymiskur í mun til onnur lond, vísir hann á og nevnir nógvu søgurnar um føroyskar skúlanæmingar, sum vórðu skýrdir ar vera sibbar ella vónleysir forherðingar, men sum kortini endaðu sum skiparar og skipsførarar.

- Eg haldi, at tað er nógv, sum bendir á, at hatta er so og ikki bara ein mýta. Nógvir føroyskir dreingir hava ikki tímað at gingið í skúla - skúlin hevur einki havt at bjóða teimum -  og av tí sama hava teir onki dugað. Øll siga søgur um slíkar dreingir frá síni skúlatíð. Men tá teir so knappliga fáa brúk fyri sínum evnum, so eru tey har, og teir kunnu fara upp á skúla og fáa góð pappírir. Tað, sum vit eiga at spyrja okkum sjálvi er, hvussu tað ber til, at skúlin í  9 – 10 ár ikki hevur klárað at møtt hesum dreingjum? Hvat tað er skúlin ger skeivt? Nýggj donsk kanning av sama bólki av teimum 15 – 20 %, ið hava vánaligastu lesiskoringina í 9. flokki í Pisakanningunum vísir, at aftaná 5 ár hava 60% av teimum tikið eina ungdómsútbúgvin, ja, ein fjórðingur hevur tikið studentsprógv, fleiri eru í gongd við eina meira enn fimm ára langa útbúgving. Bara hetta eigur at siga okkum, hvussu óálítanndi Pisakanningarnar eru, og so als ikki sum amboð til at bøta um fólkaskúlan við.

Hann leggur stóran dent á, at tað eigur at viga tungt í øllum førleikamátingum, hvussu tað sosiala og økonomiska familjuumhvørvið - tað sosioøkonomiska grundarlagið - hjá hvørjum einstakum næmingi sær út.

Sosialur arvur

 – Hædd er als ikki tikin fyri tí sosiøkonomiska grundarlagnum í føroysku Pisa-kanningini, hóast vit væl vita, at sosialur arvur hevur ómetaliga nógv at siga fyri lesi- og læriáhugan hjá børnum og ungum. Vit vita, at tað er útbúgvingarstøðið hjá foreldrunum og kulturelli og sosiali kapitalurin í heiminum, ið hevur mest at siga fyri úrslitini í Pisakanningunum. Tann veruleikin kann lættliga ávirka eitt Pisa-úrslit, men tað ger ikki føroyskar næmingar hvørki býttari ella klókari enn næmingar aðra staðir, sigur Rógvi Thomsen. Tað er ikki annað enn merkisvert, at hesi viðurskift ikki eru við, tí hetta er sjálvt grundarlagið fyri øllum broytingum og framhugsnum átøkum í fólkaskúlanum. Og kanska tað einasta vit kunnu brúka Pisaúrslitini til.

-Tann parturin, ið vísir okkum, hvar teir ymisku bólkarnir eru í sosiøkonomiskum samahangi- bakstøðið hjá ymisku bólkunum - verður gjørt upp í Pisakanningunum. Men tað tykist Mentamálaráðið ikki at halda hevur áhuga hjá okkum, tíansheldur gera upp.

- Tað undrar meg stórliga, at hetta ikki verður viðgjørt í sambandi við føroysku Pisa-kanningina, tí í londunum rundan um okkum verður dúgliga kjakast um júst hetta, leggur hann afturat.

Eitt er, at hann finst at sjálvari Pisa-kanningini, og at hon her heima ikki er viðgjørd á annan hátt, enn at ráðu tølini eru samanborin við tey í grannalondunum. Eitt annað er, hvat kanningin verður brúkt til fram eftir.

Framsøkin eftirmeting

- Tað, eg óttist mest, er, at mann fer at gera okkurt óumhugsað, tí tað hevur mann gjørt higartil, bara fyri at verða betri í Pisa fram eftir.  Tí hetta mest av øllum er ein heimsmeistarakapping millum lond og politikarar, at liggja hægst á eini stigatalvu, ið í veruleikanum lítið og einki kann brúkast til. Tí verður kanningin oftast bara brúkt negativt innanhýsis til at niðurgera skúlar og lærarar, og banka teir uppá pláss við trongum, stýrandi námsætlanum. Hesi gongd fari eg at ávara ímóti. Hesar kanningarnar nytta lítið og onki, og tær kunnu ongantíð brúkast sum grundarlag fyri broytingum í okkara skúlaskipan og undirvísing. Tí skulu lærararnir halda seg til sítt egna vit og skil, tað eru teir, ið eru fakfólkini og kenna næmingarnar, og ikki lata seg ávirka av hesi Pisa-øsingini, sigur Rógvi Thomsen.
Við hesum meinar hann tó ikki, at lærararnir og skúlarnir skulu gevast at eftirmeta, men teir skulu gera tað framsøkið, progressivt . t.e. allatíðina. Pengarnir til hesar pisakanningarnar høvdu betrið verið brúktir til okkara egna eftirmetingarstovn á haldgóðum vísindaligum grundarlagi,

- Teir skulu eftirmeta kontinuerligt/støðugt og ikki sum nú bara í 9. flokki, eftirmetingin eigur at vera ein eftirmeting av tí einstaka næminginum í mun til sín sjálvs og ikki samanbering millum skúlar og lond. Eftirmetingar er eitt pedagogiskt hjálpiamboð og ikki ein kappingarmiðil. Eftirmetingin eigur at vera ein samskipaður partur av verandi skúlaskipan og eigur at leggja seg eftir at bróta negativ sosial mynstur. Tað er tað, sum skapar fyritreytirnar fyri at kunna læra nakað. Pisa leggur dent á fakligar testir, men als ikki á tað, sum skapar fyritreytirnar fyri at læra, staðfestir Rógvi Thomsen.

"Eingin er fullspottaður..."

 

Eitt orðafelli er til á føroyskum, ið sigur soleiðis: ” Eingin er fullspottaður,  fyrr enn hann spottar seg sjálvan.”

 Hetta orðafellið kom mær í hug, tá ið eg sá hesa fráboðan:

 

Fólkavald

Alment tiltak verður leygardagin 16.11. kl. 14:00

Byrjað verður í Løgtinginum.
Súsanna Danielsen, løgtingsstjóri, tekur ímóti, vísir runt og greiðir frá.

Kl. 15:00 hevur Jóannes Hansen, cand. mag. og valserfrøðingur, framløgu um val, valskipanir og vald í Losjuni á Tinghúsvegnum.
Síðani verður bólkakjak og samanumtøka.
Tiltakið er av kl. 18:00

Tiltakið er ókeypis.

Fakfeløg, áhugafeløg og ungmannafeløg

 

Tað er ikki hissini umboð - hesin seinni luttakarin - fakfeløgini velja sær til framsøgumann. Eg sat sjálvur sum nevndarlimur í fakfelag, tá ið hesin var leiðari fyri stórum almennum útbúgvingarstovni.

Bæði meðan eg sat sum nevndarlimur, og áðrenn, vóru tað ikki fáa mótmæli, fakfelagið eg umboðaði, skrivaði um tey brot á okkara sáttmála, ið fóru fram undir hansara leiðslu. Og ikki minni tað stríð, paraplyfelagsskapurin, ið vit vóru partur av,  høvdu við hendan luttakaran fyri sáttmálabrot, fyri fyrilitarleyst at skúgva til viks ásetingar í sáttmála okkara og ikki at halda starvsfólkapolitikkin hjá tí almenna.

 

Hesi mótmæli vóru ikki bara skrivaði til hansara persónliga, men eisini til lønardeildina hjá Fíggjarmálaráðnum, Mentamálaráðið og til táverandi rektaran fyri Fróðskaparsetur Føroya, umframt fundir við partarnar, ið varðaðu av.

Ikki minni mælti fakfelag mítt frá at søkja størv á stovninum, hann var leiðari á, so leingi sáttmálin ikki varð hildin og starvsfólkapolitikkurin hjá landinum ikki fylgdur.

 

 

The answer is blowin' in the wind.

 

 

Í Danmark er í løtuni stór gøla av, at fyrrverandi statsministarin, Lars Løkke Rasmussen, hevur verið í so flottur uppá tað, tá ið hann hevur ferðast fyri altjóða stovnin Global Green Growth Institute (GGGI). Hann hevur ikki gjørt nakað ólógligt,  men kortini verður sett spurnartekin við hansara dømikraft og moralska habitus at vera forseti í eini komandi danskari stjórn. Orsakað av gøluni hevur vinstriflokkurin eisini beinanvegin mist atkvøður. Men sigast skal, at kortini hevur Lars Løkke Rasmussen verið so at sær komin, at hann umgangandi hevur biðið um umbering.

Nú er tað hann hevur gjørt fyri piparnøtur – orsaka orðið – at rokna, í mun til hvat, ið føroykir politikarar kunnu gera uttan tað stóra hóvastákið. Beint nú er tað løgmaður okkara, ið dag og dagliga verður avdúkaður fyri at fara ógvuliga lætt um sannleikan, meðan hann, hóast tað, verður stuðlaður av eini samdari samgongu, eisini teimum kristligu, sjálvt um teir áttu at kent áttanda boð: tú eigur ikki at bera rangan vitnisburð. Millum stuðlarnar eru so eisini tveir, ið sigast vera javnaðarmenn og ein frákoyrdur landsstýrismaður, ið beint nú er upphavið til aktuellu gøluna, sjálvt um tað eiga at vera fá, sum frá er liðið, ið vita hvat er upp ella niður í øllum hesum m.a. orsaka av ósannindum og undanførslum.

 

Er nakar komin við eini umbering? Nei, so eiðasørt, tí tey síggja ikki sjálvi, at tey hava gjørt nakað galið. Lars Løkke Rasmussen undirgrevur neyvan danska fólkaræðið við sínum býttisliga atburði, allar hægst skaðar hann seg sjálvan. Tíanverri kann ikki tað sama sigast um okkara politikarar.

Tað einasta vit við visssu vita er, at tað ravruskandi galið við fólkaræðinum í Føroyum.

Sum so er tað einki nýtt í tí, at landsstýrið og løgtingið gongur á odda í at undirgrava okkara fólkaræði, tað eru vit so von við. Tað fær heldur ikki stóregis ávirkan á atkvøðurnar hjá hesum fólkum og flokkum, ið eru ein hóttan móti demokratinum. Fólk eru so von við tað, at tey neyvan leggja tað tilmerkis, hvussu stórt hóttafallið er.

Men tað kann bert merkja, at spillan er allastaðni í samfelagnum, at sóttin er ein partur av fólkinum.

So kunnu vit spyrja okkum sjálvi,vit, ið eru tilkomin: Hvar hava vit svikið?

 

Í endamálsorðing fólkaskúlans stendur:

 

 § 1.  Stk. 3. Hann skal búgva næmingarnar til innlivan, samavgerð, samábyrgd, rættindi og skyldur í einum fólkaræðisligum samfelag. Undirvísing og gerandislív skúlans eiga at vera grundað á andsfrælsi, tollyndi, javnvirði og fólkaræði.

 

Og í endamálsorðingini í dagstovnalógini:

 

§ 2. At búgva børnini til innlivan, samavgerð, samábyrgd, rættindi og skyldu í einum fólkaræðisligum samfelag

 

Tað er sostatt álagt okkum at geva uppvaksandi ættarliðnum eina fólkaræðisliga uppaling. Tað er mang, ið bendir á, at okkara skúlar og dagstovnar hava svikið so dyggiliga, tá ið um handa partin ræður.

Men sjálvandi er tað ikki bara skúlin og dagstovnarnir, ið hava svikið. Vit mugu spyrja um almennið í Føroyum er demokratiskt?

Øll tey ábyrgdarfólk vit hava, ið hava skyldu til í gerandisdegnum at umsita og røkja fólkaræðið, hava tey handla demokratiskt í teirra gerðum? Alt frá embætisfólki til undirvísarar, granskarar og rektarar á okkara hægri læristovnum og í miðnámsskúlunum, hava tey umsitið fólkaræðið á ein hátt, ið ger, at fólkaræðið er ein sjálvfylgja í okkara samfelag?

 

 

Er okkara samfelag gjøgnumsúrgað av einum demokratiskum hugburði?

Hava vit sjálvi tikið fólkaræðið í álvara?

Vit verða nokk noydd til at siga við Bob Dylan: The answer is blowing in the wind.

Men eitt er vist, ábyrgdin av fólkaræðinum er ikki fyrst og fremst hjá landsstýri og løgtingi, men hjá okkum øllum – vit hava samábyrgd og eru samsek.

 

Og so er brádliga tað allarvakrast norðlýsið á kvøldarhimmalinum.Ja, náttúran ger ikki mun á fólki øll eiga, á demokratiskan hátt, lut í vakurleikanum.

 

At gerast partur av moralska skriðulopinum

 

 

 

 

 

Í fleiri londum rundan um okkum, hevur verið kjakast um, hvørt tað átti at verðið skipað eitt slag av almennari whistleblowerskipan.

 

Trupulleikin er – sum nógv av okkum kenna tað aftur – at tað er so nógva staðni vit gjarna vildu sagt frá. Tað er so nógv, ið fer fram, ið ikki eigur at fara fram, ið vit síggja ígjøgnum fingrarnar við. Sjálvt um vit hava talufrælsi og alt hatta har. 

Jú, vit hava talufrælsi og – sigst –fólkaræði á pappírinum, men samstundis hava vit eisini eina rúgvu av leiðarum - og tá hugsi eg ikki um politikarar – ið ikki kundu droymt um at skipa eitt opið kjak um stovnin hjá teimum ella leiðsluháttin hjá teimum, sjálvt um nógv kanska kundi verið øðrvísi var ein opin dialogur við starvsfólkið.  Hetta er bæði innan tað almenna og tað privata.

 

Hóast tað almenna hevur ein frálíkan starvsfólkapolitikk, so er tað næstan undantak, at  hann verður hildin, og tá ið tað so oftani eru ráð og stovnar undir landinum sjálvum, ið bróta hann: hvat eru vit so? 

Tey flestu av okkum velja at tiga, antin av miskiltum loyaliteti ella fyri frið skyld; men eisini tí vit óttast tær avleiðingar, vit vita tað kann fáa fyri okkum persónliga tala vit at ella siga frá .

 

Dømini eru legio. Men er tað serliga fremjandi fyri fólkaræðið?

Tí í teirru løtu vit ikki tala at, so eru vit medskyldug, og meira vit tiga og góðtaka, verri verður at tala at, og sum frálíður eru vit partar av moralska skriðulopinum og vit eru øll endaði í díkinum, syngjandi við Finnboga Ísakson, sála: Góða mamma tað var ikki eg, dreingirnir teir fírdu meg… 

Ja, kanska vit hava brúk fyri eini whistleblowerskipan fyri at koma burturúr naggatódnini, og fáa eina nýggja byrjan.