Sum tað er gevandi

Sum tað er gevandi. Eg havi beint nú verið saman við einum bólki av gentum úr einum 9. flokki í Kommunuskúlanum, ið arbeiðir við einum prosjekti um happing. Hvørja ferð eg eri saman við okkara ungdómi, so gerist eg so glaður, ja, dagurin er bjargaður. Tey eru so skilagóð, verðinsklók, løtt og fitt at vera saman við. Ein ungdómur, ið bæði hevur frægd við sær og vísir dýpi - klók og vitandi. Tað, sum kann gera meg tristan, er at vit kanska  skjótt skulu siga farvæl við tey, tí vit ikki hava pláss fyri teimum í okkara landi: Her á landi verður gjørt meira fyri makrelbarónarnar enn okkara ungdóm. Tað má vera eitt ríkt samfelag, ið hevur ráð til at sleppa slíkum dýrgripi."

Psykiskur harðskapur

Nú, tá ið so nógv verður focuserað uppá fysiskan harðskap og ikki minni seksuellan ágang á børn, er kanska vert at minna á at tað finnast eisini onnur sløg av harðskapi, ið eru minst líka so álvarsligir, m.a. psykologiskur harðskapur, ið ikki verður nógv viðgjørdur, heldur verður hann tabuseraður, sum hoyrandi heima í privatsferini. Men ger tað nú tað?

 

Når de voksne slår med ord

Nogle børn bliver udsat for mobning, ydmygelser og trusler fra deres egne forældre. Det kaldes psykologisk mishandling, og forskningen viser at det har lige så vidtrækkende konsekvenser for barnet som fysisk vold

Alle, der har børn, ved, at man undertiden kan blive magtesløs og sige ting til sit barn, som man senere fortryder. Det er ikke psykologisk mishandling særligt ikke, hvis man husker at tale ud om tingene, når gemytterne er faldet til ro. Psykologisk mishandling kan defineres som et systematisk kommunikationsmønster, hvor forældre gentagne gange siger eller signalerer til deres barn, at det er uønsket, uelskeligt og til besvær.

Det kan for eksempel være, at forældrene ydmyger barnet offentligt, eller konsekvent fortæller det, at det er dum, doven og uduelig. Eller at de straffer barnet med tavshed, hvis det har gjort noget galt, ikke trøster, hvis barnet bliver ked af det, eller reelt mobber og verbalt terroriserer barnet på forskellig vis. I de grelle tilfælde sætter forældrene for eksempel med vilje barnet i en situation, hvor det kan komme til skade, efterlader det alene, før det kan tage vare på sig selv, eller truer barnet med at blive smidt ud hjemmefra, slået eller sågar slået ihjel.

På tværs af sociale skel

Ny forskning, bl.a. her fra SFI, tyder på, at den form for overgreb på børn sker alt, alt for ofte i de danske hjem. Og at der er tale om et overgreb, er der ingen tvivl om. Desværre er den måde, vi taler til vores børn på, omgærdet af den samme berøringsangst, som for et par generationer siden herskede omkring den måde, vi behandlede dem fysisk: En fast opdragelse eller et hidsigt temperament er familiens egen sag, og ingen skal blande sig i, hvor meget man skælder sit barn ud. Men fra forskningen ved vi, at den verbale lussing kan være lige så ødelæggende for et barns udvikling som den fysiske.

For nylig spurgte vi her på SFI knap 3.000 unge mennesker på 25 år, om de havde oplevet nogle af de her konkrete eksempler på mobning en eller flere gange. Det svarede over hver femte af dem ja til. Det er formodentlig langt fra dem alle, der har oplevet egentlige, systematiske overgreb fra deres forældre men 23 % i en gruppe af repræsentativt udvalgte unge danskere er stadig et foruroligende højt tal. Det tyder på, at psykologisk mishandling ikke kun forekommer i socialt belastede familier som del af generel vanrøgt, men at der også i ellers velfungerende familier er forældre, der lejlighedsvis overskrider deres børns grænser ved at mobbe og ydmyge dem i en sådan grad, at de kan huske det når de bliver interviewet som 25-årige.

Dårligt selvværd

Det høje tal fortæller os også noget andet, nemlig at børn husker disse oplevelser og kan genkalde sig dem mange år senere, når de er blevet voksne. Det er ikke mærkeligt, for forskningen viser, at psykologisk mishandling har en dyb, skadelig virkning for barnet, også på langt sigt. Et barn, der får at vide, at det er uønsket og uelsket, har meget svært ved at danne et positivt selvbillede og dermed blive et menneske med normalt selvværd. Vores undersøgelse viste også en voldsom overforekomst af lavt selvværd, selvmordstanker og selvmordsforsøg hos børn, der havde været udsat for psykologisk mishandling selv når vi sammenlignede med børn, der har været udsat for andre alvorlige livsbegivenheder.

Undertiden havde de sågar tegn på posttraumatisk stresssyndrom; en lidelse, man ellers forbinder med krig, overfald og fysisk mishandling. Det kan give sig udslag i, at børnene har mareridt, er konstant opskræmte og i alarmberedskab, eller at de forsøger at undgå ting og steder, der kan minde dem om de ubehagelige oplevelser.
I nogle familier er den psykologiske mishandling kun en del af historien her krænkes barnets grænser også fysisk i form af vold eller vanrøgt, eller i sjældnere tilfælde seksuelt i form af misbrug og incest. Psykologisk mishandling optræder ofte sammen med andre former for børnemishandling, og at børn i sådanne familier får store ar på sjælen er ikke overraskende.

Men meget tyder altså på, at netop den psykologiske mishandling spiller en afgørende rolle i børnenes liv, også når de bliver voksne og selv skal danne familie. Psykologisk mishandling udgør så at sige krumtappen i den skade, der bliver forvoldt og den gør også skade i familier, hvor ingen i øvrigt kunne drømme om at løfte en hånd mod barnet.

Mogens Nygaard Christoffersen er seniorforsker ved Det Nationale Forskningscenter for Velfærd, SFI

"Veikir næmingar"

Útvarpið hevur í kvøld sjabbað um, at serststakliga “veikir” næmingar fara at  fáa gagn av nýggja interaktiva undirvísingartilfarinum hjá Námi.

Nú veit eg ikki, hvør hevur smíðað hasi tíðindini; men tað, sum fall mær fyri bróstið, var hetta brúkið av niðrandi orðinum um summi børn: “veikir næmingar”.

Hvat er ein “veikur næmingur”? Summi teirra eru stór sum fjøll, meðan onnur eru meira klantraslig, akkurát sum øll onnur børn. Og tað eru hesir “veiku næmingarnir” eisini, teir eru heilt vanlig børn, ið kanska hava ein læritrupulleika, tað kann vera alment ella í onkrari serstakari lærugrein. Tey kunnu eisini vera góð til okkurt, men minni góð til okkurt annað. Men “veikir”? Hví henda stigmatiseringin?

Verða slík orð brúkt ofta nokk, ja, so hendir tað, at hesi børn fara at trúgva tí sjálvi, at tey eru veik – og hvat hendir, tey gerast veik. Orð skapa veruleika. Og hvat er tað annars at vera veikur? Veikur í hvørjum? Í sosialum førleikum? At hava trupulleikar við læringini? At hava truppulleikar av sínum atburði? Men hetta hevur ikki nakað við tað at vera veikur at gera, men eru spesifikkir trupulleikar, ið skúlin hevur skyldu til at loysa.

Hvat høvdu lærarnir sagt, um høvuðstíðindini í útvarpinum vóru, at Nám nú gevur út undirvísingartilfar at hjálpa  “veikum lærarunum” at skipa undirvísingina betri.

Ha! Tað kann mann ikki? Nei! Mann kann ikki. Men hví skulu børnini so stigmatiserast á henda hátt?

Eg var ikki nakað flogvit í rokning, tá ið eg gekk í fólkaskúla, var eg so “veikur”? Eg havi hóast alt tikið eina hægri útbúgving, sjálvt um eg kanska var “veikur” í onkrum, men undirvísingin, eg fekk, var nú heldur ikki nakað at reypa av.

Hesi børn, ið verða umtalaði sum veik, kunnu hava trupulleikar við læringini, men tað kann eisini verða, at læriumhvørvið ikki er nøktandi, men tað er hvør sítt. Og veik eru tey so slett ikki!

Havi arbeitt við happiproblematikkinum leingi

Havi arbeitt við happiproblematikkinum í eitt langt áramál

 

Bara fyri, at eingin misskiljing skal verða. Mín áhugi fyri happitrupulleikanum, og at fáa gjørt nakað við hann, gongur langt aftur í tíðina. Og hevur, sum so, einki við ta grovu happing at gera, ið eg var úti fyri á Námsvísindadeildini á Fróðskaparsetur Døroya/Føroya Læraraskúla.

Øll tey ár, eg var lærari í pedagogikki har, royndi eg eftir førimuni at kunna um og varpa ljós á problematikkin fyri teimum lesandi, bæði pedagog og læraralesandi, og læra tey at basa honum. Rætt skal vera rætt, mest eftir 2001, tá ið eg bleiv varur við, hvussu illa stóð til í skúlaverki okkara viðvíkjandi happing.

At  Læraraskúlin sjálvur var eitt happibøli, gjørdi tað oftani lættari at koma við dømum. Eg havi hildið óteljandi skeið, fyrilestrar og upplegg um happing, bæði á stovnum og skúlum í nógv ár.

Sat eisini í teirri nevnd, ið í 2007 handaði Mentamálaráðnum eitt álit um støðuna viðvíkjandi happing í skúlum okkara, og hvat var til ráða at taka. Hetta álit varð grundað á eina neyva vísindaliga kanning av støðuni í Føroyum. At einki varð gjørt eftirfylgjandi, sjákvt um støðan var greið, eigur Mentamálráðið alla ábyrgdina av. 

 

At eg so sjálvur var fyri grovari happing á Føroya Læraraskúla, skoytti bara eina ekstra dimensión uppí problematikkin, nú fataði eg eisini trupulleikan innanífra, sum offur.

Hví eg ikki hava sagt frá ella sagt frá fyrr? Ja, tað kemur av, at eg, sum øll onnur, ið hava verið fyri grovum yvirgangi, leingi ivaðist í mínum egna virði, og um eg ikki sjálvur hevði ábyrgdina av tí, eg hevði verið úti fyri.

Tað hjálpir ikki stórvegis at vera “professionellur”, tá ið tú sjálvur gerst offur, tá reagerar tú, sum øll onnur, sjálvt um tú kanska professionelt veit betri. Tað tekur sína tíð, at endurvinna sjálvsálitið og lívsmótið aftur, aftaná eitt so ógvusligt upplivilsi,sum mær hevur verið fyri, ið hjá mær endaði við, at eg stóð á gøtuni, persónliga niðurgjørdur og uttan starv. Ikki fyrrenn nú, útvið 3½ ár aftaná, kenni eg meg føran fyri at seta orð á og vera opin um tað, ið mær hevur verið fyri.

 

At koma fyri seg – eftir kreft og happing

Tá ið tað er lættari at koma fyri seg eftir eina lívshættisliga sjúku enn happing

Tá ið eg fekk kreft, so valdi eg beinavegin at vera púra opin um støðuna, eg var eisini greiður yvir, at tað kundi ganga báðar vegir, og kom ógvuliga skjótt til sættis við tann møguleikan.

Eg dugi næstan ikki at greiða frá, hvussu nógv tað hevur hjálpt at at vera opin, bæði meðan eg var sjúkur, og nú eg eri frískur aftur. Eingin hevur skýggjað meg, øll eg møti tora at tosa við meg um sjúkuna. Tað hevur gjørt alt so ómetaliga nógv lættari, og kann eg bara viðmæla øllum, ið koma út fyri nøkrum líknandi, at gera tað sama, set orð á beinavegin og tosa um tað.

Tað, sum so er undrunarvert er, at eg havi havt nógv verri við at seta orð á ógvusligu happingina av mær á Fróðskaparsetrinum/Føroya Læraraskúla/Námsvísindadeildini.

Tað er ikki fyrr enn nú – útvið 3½ ár aftaná – at eg, líkasum, tori at seta orð á tað og vera opin um tað. Tað er nakað undrunarsamt í, at tað skal vera lættari at tosa um eina lívshættisliga sjúku, enn happing av tær sjálvum, serliga tá ið hugsað verður um, at eg havi til arbeiðis at hjálpa øðrum, eisini við happing.

 

Einasta frágreiðingin eg dugi at síggja uppá, hví tað er soleiðis er, at eina sjúku er tú noyddur til at koma til sættis við, tú fært ikki gjørt tað stóra, uttan at royna at halda teg við gott mót. Sjúka kann raka øll, og tað er eingin ið hevur ábyrgd av henni, hvørki tú persónliga ella onnur. So tú kanst ikki annað – ert tú hampuliga skilagóður – enn góðtaka støðuna og royna at koma sum frægast burtúr henni.

Happing er persónligur yvirgangur, ið onnur fremja ímóti tær. Tú verður álopin á títt virði sum menniskja, allur tín identitetur og integritetur verður hóttur. Tú verður groft niðraður.

Tað eru nøkur, ið týðuliga siga við teg: “Tú ert ikki góður nokk, okkum dámar teg ikki”. Og sum øll, ið eru fyri meiningsleysum persónligum yvirgangi frá øðrum, fert tú at ivast í tær sjálvum, tí tín integritetur rýkur sum nakað tað fyrsta,  tá ið tú ert úti fyri happing, og tú fert at ivast í, um tú ikki sjálvur hevur verið úti um tað, sjálvur hevur ábyrgdina og tú skammast yvir, at tú ert eitt so vánaligt menniskja.

Tað er bara tað, og tað plagi eg at leggja dent á, tá ið eg sjálvur professionelt arbeiði við happing, at hvussu umstøðurnar so eru, so gevur tað ongum rætt til at happa, tí tað er persónligur yvirgangur á onnur.

Kanska tað hevði hjálpt at tora at sett orð á tað fyrr.  Men, tað at tað er soleiðis, at tað næstan er verri at koma fyri seg omaná happing, enn eina lívshættisliga sjúku, sigur nakað um hvussu álvarsom happing er, og hvussu tydningarmikið tað er, at vit stríðast ímóti henni, bæði millum børn og vaksin.

Vit kunnu øll basa trøllinum við at seta orð á tað.